Μέρος 3ο: Πώς ο Τσίπρας, με την συνδρομή του Βαρουφάκη, γύρισε την πλάτη στο πρόγραμμα του ΣΥΡΙΖΑ
Ο Γιάνης Βαρουφάκης ανάγει στο 2011 την συνεργασία του με τον Αλέξη Τσίπρα και το άλτερ έγκο του, τον Νίκο Παππά. Η συνεργασία αυτή διευρύνεται προοδευτικά από το 2013, με τον Γιάννη Δραγασάκη (ο οποίος, το 2015, έγινε υπουργός παρά τον πρωθυπουργό). Μια σταθερά στις σχέσεις μεταξύ Βαρουφάκη και Τσίπρα: ο Γιάνης Βαρουφάκης αγορεύει διαρκώς υπέρ της αλλαγής του προσανατολισμού που υιοθέτησε ο Συριζα. Ο Βαρουφάκης λέει πως οι Τσίπρας, Παππάς, Δραγασάκης θέλουν οι ίδιοι, ξεκάθαρα, να υιοθετήσουν ένα διαφορετικό, πολύ πιο μετριοπαθή προσανατολισμό από αυτό που το κόμμα τους έχει αποφασίσει.
Η αφήγηση του Βαρουφάκη είναι ουκ ολίγον πιπεράτη. Μέσα από την μαρτυρία του, βλέπουμε πώς, σε πολύ σημαντικές φάσεις, γίνονται επιλογές στην πλάτη του Συριζα, περιφρονώντας τις στοιχειώδεις δημοκρατικές αρχές.
Ο Βαρουφάκης αποδίδει κεντρικό ρόλο στον εαυτό του και, πράγματι, άσκησε επιρροή στην γραμμή που υιοθέτησε το τρίο Τσίπρα, Παππά, Δραγασάκη. Είναι επίσης βέβαιο ότι οι Τσίπρας και Παππάς επιδίωξαν να δομήσουν, εκτός Συριζα, σχέσεις λιγότερο ή περισσότερο στενές με πρόσωπα και θεσμούς ούτως ώστε να εφαρμόσουν μια πολιτική που απομακρύνονταν όλο και περισσότερο από τον προσανατολισμό που ο Συριζα είχε υιοθετήσει. Ο Βαρουφάκης δεν είναι το μόνο πρόσωπο με το οποίο επικοινώνησαν αλλά, πράγματι, μια δεδομένη στιγμή, οι Τσίπρας και Παππάς θεώρησαν ότι ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος για να διαπραγματευτεί με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς και το ΔΝΤ.
Αρχές 2011, οι πρώτες επαφές Βαρουφάκη με Τσίπρα και Παππά
Ο Βαρουφάκης περιγράφει την πρώτη του συνάντηση με τους Αλέξη Τσίπρα και Νίκο Παππά, στις αρχές του 2011. Ο Παππάς του είχε δώσει ραντεβού σε ένα μικρό ξενοδοχείο-εστιατόριο, κοντά στα γραφεία του Συριζα.
«Όταν έφθασα στο ξενοδοχείο, ο Αλέξης κι ο Παππάς ήδη παράγγελναν το γεύμα τους. Ο Αλέξης είχε ζεστή φωνή, ειλικρινές χαμόγελο και την χειραψία ενός πιθανού φίλου. Ο Παππάς είχε πιο φωτεινό βλέμμα και πιο έντονη φωνή. (…)Ήταν προφανές ότι ο νεαρός πρίγκιπας του έτεινε ευήκοο ους κι ότι τους χρησίμευε ταυτόχρονα ως οδηγός, φρένο και κεντρί, αίσθηση που θα διατηρούσα κατά την διάρκεια των ταραγμένων χρόνων που θ’ακολουθούσαν: δυο νέοι άνδρες, συνομήλικοι αλλά με διαφορετικό ταμπεραμέντο, που ενεργούσαν και σκέφτονταν σαν ένας άνθρωπος.»[1]
Ο Βαρουφάκης εξηγεί πως ο Τσίπρας δίσταζε σχετικά με τον προσανατολισμό που έπρεπε να υιοθετηθεί ως προς την ενδεχόμενη έξοδο από το ευρώ: «Από το 2011, υπήρχαν έντονες εσωτερικές διαιρέσεις στον Συριζα σε σχέση με το πρόβλημα: έπρεπε να στηριχτεί επίσημα το Grexit (με έξοδο από το ευρώ αλλά όχι απαραιτήτως από την Ευρωπαϊκή Ένωση); Έβρισκα την στάση του Αλέξη απέναντι στο θέμα αυτό τόσο επιπόλαιη όσο και ανώριμη. Ο στόχος του ήταν περισσότερο να ελέγξει τις ανταγωνιστικές τάσεις μέσα στο κόμμα του, παρά να σχηματίσει ξεκάθαρη και προσωπική γνώμη. Κρίνοντας από τις ματιές του Παππά, ήταν προφανές ότι μοιράζονταν την δική μου άποψη. Βασίζονταν σε μένα για να τον βοηθήσω ώστε να εμποδίσει τον ηγέτη του κόμματος να παίξει με την ιδέα του Grexit.
Έκανα ό,τι μπορούσε για να εντυπωσιάσω τον Αλέξη και να τον πείσω ότι το να στοχεύσει στο Grexit ήταν ένα λάθος το ίδιο σοβαρό με το να μην προετοιμαστεί καθόλου γι’αυτό. Κατηγόρησα τον Συριζα ότι δεσμεύονται ελαφρά τη καρδία (…)»
Ο Τσίπρας υπέβαλε στον Βαρουφάκη την ιδέα να απειλήσει τους ευρωπαίους ηγέτες με μιαν έξοδο της Ελλάδας από την ευρωζώνη, σε περίπτωση άρνησης εκ μέρους τους να αμφισβητηθεί η μνημονιακή πολιτική. Ο Βαρουφάκης του απάντησε ότι έπρεπε να αποφευχθεί η έξοδος από την ευρωζώνη διότι ήταν δυνατόν, μέσω της διαπραγμάτευσης, να επιτευχθεί μια λύση ευνοϊκή για την Ελλάδα, ειδικότερα μια νέα αναδιάρθρωση του χρέους της.
Ο Τσίπρας απάντησε ότι γνωστοί οικονομολόγοι, όπως ο Paul Krugman δήλωναν πως η Ελλάδα θα ήταν πολύ καλύτερα εκτός ευρώ.
Ο Βαρουφάκης συνεχίζει την αφήγησή του: «Του απάντησα πως θα πηγαίναμε πολύ καλύτερα αν δεν είχαμε μπει ποτέ στην ευρωζώνη αλλά, το να μην έχουμε μπει ήταν ένα πράγμα, το να βγούμε ήταν άλλο. (…)Για να τον πείσω να εγκαταλείψει αυτόν τον τεμπέλικο συλλογισμό, του πρότεινα μια εικόνα του τί μας περίμενε σε περίπτωση Grexit. Σε αντίθεση με την Αργεντινή που είχε εγκαταλείψει την ισοτιμία μεταξύ πέσο και δολαρίου, η Ελλάδα δεν είχε σε κυκλοφορία ούτε κέρματα ούτε χαρτονομίσματα δικά της. Για να τον πείσει, ο Βαρουφάκης παρατηρεί στον Τσίπρα ότι: «Η δημιουργία νέου νομίσματος απαιτεί μήνες.»
Στην πραγματικότητα, το επιχείρημα αυτό που χρησιμοποίησε πολλές φορές ο Βαρουφάκης και άλλοι πολέμιοι της εξόδου από το ευρώ δεν ευσταθεί. Πράγματι, ήταν εφικτό να υιοθετηθεί νέο νόμισμα χρησιμοποιώντας τα χαρτονομίσματα σε ευρώ, αφού αυτά είχαν σφραγιστεί. Τα ΑΤΜ των τραπεζών θα έδιναν χαρτονομίσματα σε ευρώ που θα είχαν προηγουμένως σφραγιστεί. Αυτό ήταν που ο James Galbraith εξήγησε, μεταξύ άλλων, σε μια επιστολή στον φίλο του Γιάνη Βαρουφάκη τον Ιούλιο του 2015 [2].
Στην πραγματικότητα, αυτό που ο Βαρουφάκης επιθυμεί είναι να πείσει τον Τσίπρα ότι είναι δυνατόν να παραμείνεις στην ευρωζώνη ενώ, ταυτόχρονα, έρχεσαι σε ρήξη με την αντικοινωνική πολιτική που εφαρμόζονταν ως τότε: «θα απαιτήσουμε επαναδιαπραγμάτευση που θα σημαίνει ένα new deal για την Ελλάδα και θα μας επιτρέπει να έχουμε βιώσιμη κοινωνική πολιτική, εντός της ευρωζώνης. Αν η ΕΕ και το ΔΝΤ αρνηθούν να διαπραγματευτούν, δεν θα δεχθούμε το παραμικρό δηλητηριασμένο δάνειο από τους ευρωπαίους φορολογούμενους. Κι αν μας απαντήσουν ωθώντας μας εκτός ευρώ, πράγμα που θα είχε σημαντικότατο κόστος γι’αυτούς, αφήστε τους να επιλέξουν την πολιτική του χείριστου.»
Για τον Βαρουφάκη, δεν χρειάζεται λοιπόν να προετοιμαστεί η έξοδος από την ευρωζώνη κι αν χρειαστεί μια μέρα να γίνει αυτό, θα είναι η χειρότερη των λύσεων.
Ο Βαρουφάκης συνεχίζει:
«Ο Παππάς κουνούσε το κεφάλι του με ενθουσιασμό, αλλά ο Αλέξης είχε το μυαλό του αλλού μέχρι να τον αναγκάσω να βγει απ’την σιωπή του. Η απάντησή του μου επιβεβαίωσε ότι περισσότερο τον απασχολούσαν οι ισορροπίες δυνάμεων εντός του Συριζα και λιγότερο ήταν έτοιμος να πιάσει τον ταύρο από τα κέρατα σε σχέση με το Grexit. Δεν άφησα να κλονιστώ. Το ραντεβού μας πλησίαζε στο τέλος του και, διατρέχοντας τον κίνδυνο να φανώ συγκαταβατικός, του έδωσα με δική μου πρωτοβουλί μια συμβουλή, καλή τη πίστη, άσχετη. Θα μπορούσε να το είχε πάρει στραβά.
– Αλέξη, αν θέλεις να γίνεις Πρωθυπουργός, πρέπει να μάθεις αγγλικά. Κάνε μαθήματα, είναι σημαντικό!»
Όταν ο Βαρουφάκης επιστρέφει σπίτι του, η σύζυγός του, Δανάη, τον ρωτά πως πήγε το ραντεβού κι εκείνος απαντά: «Ο τύπος είναι συμπαθητικός, αλλά δεν πιστεύω πως έχει το ανάστημα που χρειάζεται.»
Ο Βαρουφάκης, ο λογιστικός έλεγχος του χρέους κι η αναστολή πληρωμής
Στην αφήγηση των γεγονότων που προτείνει για το έτος 2011, ο Βαρουφάκης δεν αναφέρει ποτέ την σημαντική πρωτοβουλία λογιστικού ελέγχου από τους πολίτες, στην οποία αρνήθηκε να συμμετέχει.
Είναι χρήσιμο να ξεκαθαρίσουμε ότι οι θέσεις του CADTM αρχίζουν να γίνονται γνωστές στην Ελλάδα από το 2010. Πολλές συνεντεύξεις δημοσιεύονται στον ελληνικό Τύπο. Για παράδειγμα, το περιοδικό Επίκαιρα δημοσιεύει μια μακροσκελή συνέντευξή μου από τον Λεωνίδα Βατικιώτη, δημοσιογράφο και πολύ ενεργό πολιτικό της άκρας αριστεράς. Εκεί, εξηγώ τα αίτια της έκρηξης του ελληνικού δημόσιου χρέους και κατά ποιόν τρόπο η εμπειρία του Ισημερινού μπορεί να αποτελέσει πηγή έμπνευσης για την Ελλάδα, στον τομέα της επιτροπής λογιστικού ελέγχου και αναστολής της πληρωμής του χρέους. Ως συμπέρασμα, στο ερώτημα: «Τί πρέπει να πράξει η Ελλάδα;», απαντούσα: «Η συμβουλή μου είναι κατηγορηματική: ανοίξτε το βιβλίο των λογαριασμών! Εξετάστε, με διαφάνεια και παρουσία της κοινωνίας των πολιτών, όλες τις συμβάσεις του Δημοσίου – τις μεγαλύτερες, για παράδειγμα, αυτές των πρόσφατων Ολυμπιακών Αγώνων, ως τις μικρότερες – και ανακαλύψτε ποιο τμήμα του χρέους είναι αποτέλεσμα διαφθοράς και, συνεπώς, παράνομο και απεχθές σύμφωνα με την διεθνή ορολογία, και καταγγείλτε το!»[3].
Από πλευράς του, σε πολλά άρθρα που κυκλοφόρησαν ευρέως στην Ελλάδα από τον έντυπο Τύπο και τα κοινωνικά δίκτυα, ο οικονομολόγος Κώστας Λαπαβίτσας υπερασπίζονταν επίσης ενεργά την αναγκαιότητα δημιουργίας μιας επιτροπής λογιστικού ελέγχου. Σε ένα από τα πρώτα του άρθρα, δηλώνει: «Η ΕΛΕ μπορεί να παίξει καταλυτικό ρόλο συμβάλλοντας στην απαραίτητη διαφάνεια. Θα πρόκειται για μια διεθνή επιτροπή που θα απαρτίζεται από ειδικούς των αναδιαρθρώσεων, νομικούς, ειδικούς του δημοσιονομικού λογιστικού ελέγχου, οικονομολόγους, συνδικαλιστές, εκπροσώπους της κοινωνίας των πολιτών και άλλους. Θα έχει βεβαίως απόλυτη ανεξαρτησία από κομματικούς φορείς. Θα στηρίζεται σε πλήθος άλλων επιτροπών και φορέων που θα μπορούν να κινητοποιήσουν ευρύτερα λαϊκά στρώματα. Θα αρχίσει έτσι να γίνεται πραγματικότητα η λαϊκή συμμετοχή που είναι απαραίτητη για την ουσιαστική αντιμετώπιση του χρέους.» (άρθρο που δημοσιεύτηκε στις 5 Δεκεμβρίου 2010 από την Ελευθεροτυπία[4]).
Στις 9 Ιανουαρίου 2011, η Τρίτη σε κυκλοφορία (την εποχή εκείνη) ελληνική εφημερίδα, το Έθνος της Κυριακής, δημοσιεύει συνέντευξή μου με τίτλο «Δεν είναι φυσιολογικό να πληρώνονται χρέη που είναι παράνομα. Οι λαοί της Ευρώπης έχουν και αυτού δικαίωμα να ελέγχουν τους πιστωτές τους»[5]. Η εφημερίδα εξηγεί ότι «Η δουλειά της Επιτροπής στον Ισημερινό αναφέρθηκε πρόσφατα στο Ελληνικό Κοινοβούλιο από την βουλευτή Σοφία Σακοράφα»..
Πράγματι, η Σοφία Σακοράφα η οποία ήρθε σε ρήξη με το ΠΑΣΟΚ όταν αυτό δέχτηκε το μνημόνιο του 2010, είχε παρέμβει τον Δεκέμβριο του 2010 στο Κοινοβούλιο για να προτείνει την δημιουργία μιας επιτροπής λογιστικού ελέγχου του ελληνικού χρέους, εμπνεόμενη από την εμπειρία του Ισημερινού. Το Κοινοβούλιο δεν την ακολούθησε.
Ο Κώστας Λαπαβίτσας, που κατοικούσε στο Λονδίνο όπου δίδασκε και του οποίου οι θέσεις είχαν σημαντική απήχηση στην Ελλάδα, έρχεται τότε σε επαφή μαζί μου και μου προτείνει να συνεργαστούμε σε μια διεθνή πρωτοβουλία για την δημιουργία μιας επιτροπής λογιστικού ελέγχου, πράγμα που δέχθηκα αμέσως. Ταυτόχρονα, ο Γιώργος Μητραλιάς, του CADTM Grece, έρχονταν σε επαφή με τον Λεωνίδα Βατικιώτη που ήταν ο κατάλληλος άνθρωπος για να προχωρήσει στην Ελλάδα η δημιουργία μιας τέτοιας επιτροπής.
Ο Κώστας Λαπαβίτσας συζήτησε μαζί μου σχετικά με το περιεχόμενο του διεθνούς καλέσματος υποστήριξης της σύστασης της επιτροπής. Έκανα μερικές τροποποιήσεις στο κείμενο. Κατόπιν τούτου, αρχίσαμε να αναζητούμε στήριξη μεταξύ των προσωπικοτήτων που θα μπορούσαν να μας βοηθήσουν ν’αυξήσουμε την απήχηση και την αξιοπιστία της πρωτοβουλίας αυτής. Ανέλαβα να συλλέξω τον μεγαλύτερο δυνατό αριθμό υπογραφών διεθνών προσωπικοτήτων υπέρ της σύστασης μιας επιτροπής λογιστικού ελέγχου. Γνώριζα αρκετές από αυτές, εδώ και πολλά χρόνια, όπως τον Noam Chomsky με τον οποίο επικοινωνούσα πάνω στο θέμα του χρέους από το 1998, τον Jean Ziegler, τότε εισηγητής των Ηνωμένων Εθνών σχετικά με το δικαίωμα στην τροφή, τον Tariq Ali καθώς και πολλούς οικονομολόγους…
Καθώς αναζητούσα υπογραφές, αντιμετώπισα μία μοναδική άρνηση, αυτήν του James Galbraith. Συζητούσα μαζί του εδώ και πολλά χρόνια, με την ευκαιρία συνεδρίων με θέμα την χρηματοοικονομική παγκοσμιοποίηση, όπου συναντιόμασταν. Αργότερα, έλαβα ένα μέρος της εξήγησης της άρνησης αυτής – όταν ο Γιάνης Βαρουφάκης εξήγησε δημόσια γιατί αρνούνταν να προσυπογράψει την πρόσκληση για την δημιουργία της επιτροπής λογιστικού ελέγχου[6]. Διηγείται ότι o Galbraith επικοινώνησε μαζί του για να τον ρωτήσει αν έπρεπε να υπογράψει αυτήν την πρόσκληση ή όχι. Δηλώνει πως τους συνέστησε να μην το κάνει. Σε αυτήν την μακροσκελή επιστολή, ο Γιάνης Βαρουφάκης αιτιολογεί την άρνησή του να υποστηρίξει την δημιουργία της επιτροπής λογιστικού ελέγχου (ΕΛΕ). Λέει πως αν η Ελλάδα ανέστειλε την αποπληρωμή του χρέους, θα έπρεπε να βγει από την ευρωζώνη και θα βρισκόταν αστραπιαία στην λίθινη εποχή. Ο Βαρουφάκης εξηγεί πως, εξ άλλου, τα πρόσωπα που πήραν την πρωτοβουλία αυτή είναι αρκούντως συμπαθή και καλοπροαίρετα και ότι, κατ’αρχήν, είναι υπέρ ενός λογιστικού ελέγχου αλλά, δεδομένης της συγκυρίας στην οποία βρίσκεται η Ελλάδα, ο έλεγχος αυτός δεν είναι πρόσφορος. Στο μακροσκελές αυτό κείμενο, ο Βαρουφάκης δίνει επίσης την κριτική του γνώμη σχετικά με το ντοκιμαντέρ Debtocracy.
Τον Μάρτη του 2011, ξεκίνησε η ελληνική επιτροπή λογιστικού ελέγχου του χρέους (ΕΛΕ). Είναι αποτέλεσμα σημαντικών προσπαθειών σύγκλισης μεταξύ ανθρώπων που γνωρίζονταν ελάχιστα ή και καθόλου μόλις πριν μερικές εβδομάδες ή μήνες. Σημαντική ώθηση στη διαδικασία δημιουργίας έδωσε το μέγεθος της κρίσης στην Ελλάδα.
Το ντοκιμαντέρ Debtocracy, που κυκλοφόρησε από τον Απρίλιο του 2011 και στο οποίο ο Hugo Arias (οικονομολόγος από τον Ισημερινό και ένας από τους κύριους εμψυχωτές της επιτροπής λογιστικού ελέγχου που δημιούργησε, το 2007, ο Πρόεδρος Rafael Correa) και εγώ ο ίδιος παρεμβαίναμε σε μεγάλο τμήμα του, επέτρεψε να δοθεί μεγάλη δημοσιότητα στην πρόταση ελέγχου του χρέους από την κοινωνία των πολιτών και στην ανάγκη και στο βάσιμο της διαγραφής του παράνομου και απεχθούς τμήματός του[7]. Στις 6 πρώτες εβδομάδες που ήταν δημοσιεύθηκε στο διαδίκτυο, το Debtocracy τηλεφόρτωσαν περισσότεροι από ενάμισι εκατομμύριο Έλληνες.
Μεταξύ των προσωπικοτήτων από την Ελλάδα που υπέγραψαν το κάλεσμα το 2011, βρίσκουμε τον Ευκλείδη Τσακαλώτο (που έγινε υπουργός οικονομικών της κυβέρνησης Τσίπρα, σε αντικατάσταση του Γιάνη Βαρουφάκη, από τις αρχές Ιουλίου 2015, και διατήρησε το υπουργικό χαρτοφυλάκιο στην δεύτερη κυβέρνηση Τσίπρα που προέκυψε τέλη Σεπτέμβρη 2015), ο Παναγιώτης Λαφαζάνης (ένα από τα κύρια ηγετικά στελέχη της αριστερής πλατφόρμας του Συριζα, υπουργός ενέργειας στην κυβέρνηση Τσίπρα, μεταξύ Ιανουαρίου και 16 Ιουλίου 2015, αρχηγός της Λαϊκής Ενότητας που δημιουργήθηκε τέλη Αυγούστου 2015 από το κομμάτι που έφυγε από την Συριζα όντας αντίθετο με το 3ο μνημόνιο), η Νάντια Βαλαβάνη (επίσης μέλος της αριστερής πλατφόρμας, υφυπουργός οικονομικών από τις 27 Ιανουαρίου ως τις 15 Ιουλίου 2015, επίσης μέλος της Λαϊκής Ενότητας), η Σοφία Σακοράφα (η οποία εκλέχτηκε ευρωβουλευτής Συριζα, τον Μάη του 2014 και ανεξαρτητοποιήθηκε από τον Σεπτέμβρη του 2015 διότι διαφωνούσε με την συνθηκολόγηση), ο Γιώργος Κατρούγκαλος (υφυπουργός διοικητικής μεταρρύθμισης από τον Ιανουάριο 2015 ως τον Ιούλιο 2015, κατόπιν υπουργός εργασίας από τον Αύγουστο του 2015, ο οποίος διατήρησε την ίδια θέση στα πλαίσια της 2ης κυβέρνησης που σχημάτισε το Αλέξης Τσίπρας. Από τον Νοέμβρη του 2016, έγινε υφυπουργός εξωτερικών), ο Νότης Μαριάς (που εκλέχθηκε ευρωβουλευτής τον Μάιο του 2014, με τους ΑΝΕΛ, και είναι ανεξάρτητος από τον Ιανουάριο του 2015).
Ο Βαρουφάκης δεν αναφέρει επίσης, παρόλο που συμμετείχε σε αυτήν, την διεθνή διάσκεψη που διοργάνωσαν στην Αθήνα, τον Μάρτη του 2011, ο Συνασπισμός (το κύριο κομμάτι του Συριζα, με πρόεδρο τον Αλέξη Τσίπρα) και το Κόμμα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς. Κατά την διάρκεια της διάσκεψης αυτής πήραν τον λόγο οι Αλέξης Τσίπρας, ο Oskar Lafontaine (πρώην σοσιαλδημοκράτης υφυπουργός οικονομικών της Γερμανίας, ένας από τους ιδρυτές του Die Linke), ο Pierre Laurent (ηγετικό στέλεχος του Κομμουνιστικού Κόμματος Γαλλίας (PCF) και του Κόμματος της Ευρωπαϊκής Αριστεράς), η Mariana Mortagua του Μπλοκ της Αριστεράς της Πορτογαλίας, ο Ευκλείδης Τσακαλώτος, ο Γιάννης Δραγασάκης, εγώ καθώς και πολλοί άλλοι προσκεκλημένοι.
Στη διάσκεψη αυτή, η εισήγησή μου είχε ως θέμα τις αιτίες της κρίσης, την ζωτική σημασία της ριζικής μείωσης του χρέους μέσα από μέτρα διαγραφής συνδεόμενα με την πραγματοποίηση ενός λογιστικού ελέγχου του χρέους με την συμμετοχή των πολιτών.[8]
Υπήρχαν περίπου 600 ή 700 συμμετέχοντες και πολλές εισηγήσεις συγκεντρώθηκαν σε ένα βιβλίο που δημοσιεύθηκε στα αγγλικά από το Ίδρυμα Νίκος Πουλαντζάς με τον τίτλο The Political Economy of Public Debt and Austerity in the EU (Η πολιτική οικονομία του δημόσιου χρέους και της λιτότητας στην ΕΕ)[9]. Αν αναφέρομαι στη διάσκεψη αυτή, είναι για να πω πως την εποχή εκείνη ήταν προφανές να μπει στο πρόγραμμα μια εισήγηση περί της αναγκαιότητας του λογιστικού ελέγχου του χρέους, θέμα που ο Βαρουφάκης έχει αποβάλει πλήρως, τόσο στον προσανατολισμό που υπερασπίστηκε, όσο και στην αφήγηση των τεκταινόμενων του 2011.
Τον Μάιο του 2011, η διεθνής διάσκεψη στήριξης του λογιστικού ελέγχου του ελληνικού χρέους από τους πολίτες που έλαβε χώρα στην Αθήνα ήταν πραγματικά πετυχημένη και συγκέντρωσε περί τα 3000 άτομα, κατανεμημένα στις 3 ημέρες που διήρκησε. Το CADTM ήταν μια από τις οργανώσεις που συγκάλεσαν αυτήν την συνάντηση. Κατά τη διάρκεια της συνάντησης αυτής, είχα συντονίσει το πρώτο στρογγυλό τραπέζι όπου συμμετείχε, μεταξύ άλλων, η Νάντια Βαλαβάνη[10], που αργότερα έγινε υφυπουργός οικονομικών της κυβέρνησης Τσίπρα 1, και ο Λεωνίδας Βατικιώτης. Η CADTM είχε συμβάλει, μαζί με τους Έλληνες διοργανωτές και άλλα, μη ελληνικά, κινήματα στο να πεισθεί ένας σημαντικός αριθμός οργανώσεων της Ευρώπης να στηρίξουν το συνέδριο και να υιοθετήσουν συλλογικά μια διακήρυξη που διατηρεί όλη την αξία της παρά τον χρόνο που πέρασε (βλ. πλαίσιο).
Διακήρυξη της Συνδιάσκεψης της Αθήνας για το χρέος και την λιτότητα, που εγκρίθηκε τον Μάιο του 2011 (αποσπάσματα)
Υποστηρίζουμε τα παρακάτω:
• Τον δημοκρατικό λογιστικό έλεγχο του χρέους, ως συγκεκριμένο βήμα δίκαιης αντιμετώπισής του. Παρόμοιοι έλεγχοι που διενεργούνται με συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών και του εργατικού κινήματος επιτρέπουν να τεκμηριωθεί ποιο τμήμα του δημόσιου χρέους είναι παράνομο, μη νομιμοποιημένο, απεχθές ή απλώς μη βιώσιμο. Προσφέρουν στους εργαζόμενους την αναγκαία γνώση και τη δύναμη να αρνηθούν την πληρωμή του μη νομιμοποιημένου χρέους. Επίσης, ευνοούν την ευθύνη, τη δημοκρατική λογοδοσία και τη διαφάνεια σε όλο το χώρο του δημόσιου τομέα. Εκφράζουμε την αλληλεγγύη μας προς τις επιτροπές λογιστικού ελέγχου του χρέους στην Ελλάδα και την Ιρλανδία και είμαστε έτοιμοι να βοηθήσουμε στην πράξη.
• Αντιμετώπιση της κρίσης χρέους με βάση την δημοκρατία και την λαϊκή κυριαρχία. Οι κυβερνήσεις έχουν την πρωταρχική υποχρέωση να υπηρετούν τους λαούς τους και όχι θεσμούς που δεν υπόκεινται σε κανενός είδους λογοδοσία, όπως αυτοί της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΔΝΤ. Οι λαοί χωρών όπως η Ελλάδα είναι αυτοί που πρέπει να αποφασίσουν ποιες πολιτικές θα βελτιώσουν τις προοπτικές ανάκαμψης και θα ικανοποιήσουν τις κοινωνικές τους ανάγκες. Τα κράτη έχουν πάντα το κυριαρχικό δικαίωμα να αποφασίζουν στάση πληρωμών, εάν το χρέος απειλεί να τσακίσει τις προοπτικές επιβίωσης των εργαζομένων. Η εμπειρία του Ισημερινού το 2008-2009 και της Ισλανδίας το 2010-2011 δείχνει ότι είναι δυνατή μια ριζοσπαστική απάντηση στο χρέος που να βασίζεται στη λαϊκή κυριαρχία και μπορεί να φτάσει μέχρι την ακύρωση του μη νομιμοποιημένου χρέους. Ακόμη και αποφάσεις οργάνων των Ηνωμένων Εθνών αναγνωρίζουν τη νομιμότητα, από πλευράς διεθνούς δικαίου, της στάσης πληρωμών, όταν υφίσταται κατάσταση ανάγκης.
• Αλλαγή του προσανατολισμού της οικονομίας και αναδιανομή, όχι χρέος. Η κυριαρχία των νεοφιλελεύθερων πολιτικών και η ισχύς του διεθνούς χρηματοπιστωτικού κεφαλαίου έχουν ως συνέπειες τη χαμηλή ανάπτυξη, τη διεύρυνση των ανισοτήτων και το ξέσπασμα μεγάλων κρίσεων, ενώ παράλληλα υπονομεύουν τις δημοκρατικές διαδικασίες. Είναι καθοριστικό να επαναπροσανατολιστούν οι οικονομίες μέσω μεταβατικών προγραμμάτων που θα περιλαμβάνουν έλεγχο επί των κεφαλαιακών ροών, αυστηρές κανονιστικές ρυθμίσεις έως και δημόσια ιδιοκτησία επί των τραπεζών. Χρειάζεται ακόμη βιομηχανική πολιτική που να συντονίζει και να προγραμματίζει την οικονομική δραστηριότητα, μέσω δημοσίων επενδύσεων και δημόσιου ελέγχου στους στρατηγικούς τομείς της οικονομίας, με σεβασμό στο περιβάλλον. Πρωταρχικός σκοπός είναι η προστασία και η αύξηση της απασχόλησης. Είναι, επίσης, καθοριστικό να υιοθετηθούν γενναίες αναδιανεμητικές πολιτικές. Η φορολογική βάση θα πρέπει να διευρυνθεί και να γίνει προοδευτικότερη, με την επιβολή φόρων στους πλούσιους και στο κεφάλαιο, επιτρέποντας έτσι την αξιοποίηση εθνικών πόρων ως εναλλακτική λύση στο χρέος. Η αναδιανομή πρέπει επίσης να περιλαμβάνει την αποκατάσταση της δημόσιας χρηματοδότησης στην υγεία, την παιδεία, τις μεταφορές και την κοινωνική ασφάλιση, καθώς και την άρση των περικοπών σε μισθούς και συντάξεις.
Αυτά είναι τα πρώτα βήματα προς την κατεύθυνση της ικανοποίησης των αναγκών και των επιδιώξεων των εργαζομένων. Θα μετατοπίσουν το συσχετισμό δύναμης σε βάρος του μεγάλου κεφαλαίου και των διεθνών χρηματοπιστωτικών θεσμών. Θα επιτρέψουν στους λαούς της Ευρώπης, αλλά και όλου του κόσμου, να ασκήσουν μεγαλύτερο έλεγχο στο εισόδημά τους, στην ίδια τους τη ζωή, αλλά και στις πολιτικές διαδικασίες. Θα δώσουν επίσης ελπίδα στη νέα γενιά της Ευρώπης, που σήμερα αντιμετωπίζει ένα ζοφερό μέλλον ελάχιστων θέσεων εργασίας, χαμηλών μισθών και έλλειψης προοπτικής. Για τους λόγους αυτούς, η υποστήριξη του αγώνα ενάντια στο χρέος στην Ελλάδα, στην Ιρλανδία, στην Πορτογαλία και σε άλλες χώρες της Ευρώπης είναι προς το συμφέρον των εργαζομένων όλου του κόσμου.
Αθήνα, 8 Μαΐου 2011
Η διακήρυξη υπογράφεται από: Πρωτοβουλία για τηνΕλληνική Επιτροπή Λογιστικού Ελέγχους (ΕΛΕ)
European Network on Debt and Development (Eurodad)
Comite pour l’annulation de la dette du tiers monde (CADTM)
The Bretton Woods Project, Ηνωμένο Βασίλειο
Research on Money and Finance, Ηνωμένο Βασίλειο
Debt and Development Coalition Irlande
Afri – Action from Ireland
WEED – World Economy Environment Development, Γερμανία
Jubilee Debt Campaign, Ηνωμένο Βασίλειο
Observatorio de la Deuda en la Globalizacion, Ισπανία
Κατά την διάρκεια συζήτησης που είχα με τον Βαρουφάκη στις 9 Νοεμβρίου 2016, στην Αθήνα[11], τον ρώτησα γιατί δεν είχε υποστηρίξει την πρωτοβουλία λογιστικού ελέγχου του χρέους από το 2011. Μου απάντησε ότι η πρωτοβουλία αυτή δεν ήταν καλή διότι αμφισβητούσε τον θεμιτό και νόμιμο χαρακτήρα του χρέους. Κατά την άποψή του, δεν υπήρχε λόγος να αμφισβητηθεί η νομιμότητα ή το θεμιτό του ελληνικού χρέους.
Ο Βαρουφάκης υιοθέτησε θέση οικονομολόγου περιορισμένης πνευματικής ικανότητας που αντιλαμβάνεται το χρέος μόνον με όρους χρηματοοικονομικής βιωσιμότητας και πρόσβασης στις πηγές χρηματοδότησης. Δεν συνέλαβε διόλου την σημασία του λογιστικού ελέγχου με την συμμετοχή των πολιτών. Ενώ στο βιβλίο του επιμένει στην σημασία του κινήματος των πλατειών που αναπτύχθηκε τον Ιούνιο και Ιούλιο του 2011 στην Ελλάδα, δεν αντελήφθη την απήχηση που η πρωτοβουλία λογιστικού ελέγχου είχε μέσα σε αυτό το ισχυρό κίνημα.
Ήμουν λοιπόν άμεσος μάρτυρας της άρνησης του Βαρουφάκη να υποστηρίξει τον λογιστικό έλεγχο το 2011 και διαπίστωσα την ικανότητά του να πείσει τον James Galbraith να μην υπογράψει το διεθνές κάλεσμα που είχαμε ξεκινήσει με τον Κώστα Λαπαβίτσα. Αφού διάβασα προσεκτικά το βιβλίο του Βαρουφάκη, είμαι πεπεισμένος ότι παρενέβη ενεργά για να πείσει τον Τσίπρα, τουλάχιστον από τον Μάη – Ιούνη του 2012, να αποσύρει την στήριξη προς τον λογιστικό έλεγχο του χρέους και στην διεκδίκηση της αναστολής πληρωμής του χρέους κατά την διάρκεια υλοποίησης του λογιστικού ελέγχου.
Εντός της διεύθυνσης του Συριζα και των οικονομικών συμβούλων του Τσίπρα, πολλά άτομα-κλειδιά ήταν επίσης αντίθετα στον λογιστικό έλεγχο και την αναστολή πληρωμών. Ο Γιάννης Δραγασάκης, ένας από τους υπεύθυνους του Συριζα στα οικονομικά θέματα (που έγινε υπουργός παρά τον πρωθυπουργό στις κυβερνήσεις Τσίπρα 1 και 2) δεν ήταν υπέρ. Το είχε δηλώσει στον Γιώργο Μητραλιά όταν αυτός προσπάθησε να τον πείσει, το 2010 ήδη, να στηρίξει την προοπτική δημιουργίας μιας επιτροπής λογιστικού ελέγχου. Ο Γιώργος Σταθάκης της ομάδας οικονομολόγων που περιέβαλαν τον Τσίπρα είχε, από την πλευρά του, δηλώσει στον Τύπο πως δεν υπήρχε λόγος να ανακινηθεί θέμα επονείδιστου χρέους στην περίπτωση της Ελλάδας καθώς το επονείδιστο τμήμα δεν αντιπροσώπευε περισσότερο από 5% του συνολικού χρέους. Ο Σταθάκης είναι υπουργός Ενέργειας και περιβάλλοντος της κυβέρνησης Τσίπρα 2.
Τέλη 2011, ενίσχυση της συνεργασίας Βαρουφάκη με Τσίπρα και Παππά
Τέλη 2011, ο Παππάς επικοινώνησε εκ νέου με τον Βαρουφάκη για μια νέα συνάντηση. «Το δεύτερο αυτό ραντεβού, όπως κι εκείνα που θα ακολουθούσαν, με εξέπληξε θετικά: Ο Αλέξης είχε μεταμορφωθεί. Τέλος η αυταρέσκεια, οι εσωτερικές διαμάχες του Συριζα που του ήταν έμμονη ιδέα και η επιπολαιότητα σε σχέση με το Grexit. Είχε κάνει τα καθήκοντά του (…). Μου ανακοίνωσε ακόμη ότι είχε προσλάβει έναν καθηγητή αγγλικών κι ότι σημείωνε πρόοδο. (…) Το πιο προφανές πλεονέκτημα των συζητήσεων αυτών ήταν το ξεκαθάρισμα και ο προσδιορισμός του κοινού μας στόχου.»
2012, ο Βαρουφάκης βοηθά τον Τσίπρα να έχει απήχηση στους κύκλους των δημοκρατών, στις ΗΠΑ
Ενώ εργαζόταν στις ΗΠΑ, ο Βαρουφάκης είχε προσπαθήσει να ανοίξει πόρτες για τον Τσίπρα, στους κύκλους των Δημοκρατών.
Ο Βαρουφάκης εξηγεί πως η διαμονή του στο Τέξας «[του] επέτρεψε επίσης να χτίσει μια γέφυρα ανάμεσα στην Ουάσιγκτον και τους νέους [του] φίλους του Συριζα που δεν ήταν φυσικοί σύμμαχοι των ΗΠΑ.» Εξηγεί: «Καθώς υπήρχαν πιθανότητες μια κυβέρνηση Συριζα να προκαλέσει βίαια σύγκρουση με την Γερμανία, την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και την ΕΚΤ, το τελευταίο που χρειάζονταν οι Αλέξης και Παππάς ήταν να βρεθούν απέναντι σε μιαν εχθρική αμερικανική κυβέρνηση. Από το 2012 ως το 2015, χάρη στην βοήθεια του Jamie Galbraith και του δικτύου του, έκανα τα πάντα για να πείσω τους αμερικανούς διαμορφωτές γνώμης (opinion leaders) και την διοίκηση Ομπάμα ότι δεν είχαν τίποτε να φοβούνται από μια ενδεχόμενη κυβέρνηση Συριζα της οποίας η προτεραιότητα θα ήταν να απελευθερώσει την Ελλάδα από ένα συντριπτικό χρέος.»
Ο Βαρουφάκης κατά του εκλογικού προγράμματος του Συριζα, του Μάη – Ιούνη 2012.
Ο Βαρουφάκης δίνει την θέση του περιληπτικά:
«Ήθελα ο Συριζα να παρουσιάσει ένα πρόγραμμα απλό, προοδευτικό, υπέρ της Ευρώπης, συνεκτικό και όχι λαϊκίστικο, ένα βάθρο πάνω στο οποίο θα μπορούσαμε να χτίσουμε την εικόνα μιας αξιόπιστης κυβέρνησης που θα διαπραγματεύονταν ένα άλλο σχέδιο με την ΕΕ και το ΔΝΤ. Ο Αλέξης κι ο Παππάς έτειναν προς ένα διαφορετικό πολιτικό πρόγραμμα που βελτιστοποιούσε τα βραχυπρόθεσμα εκλογικά κέρδη εις βάρος (κατά την γνώμη μου) μιας μακροπρόθεσμης λογικής συνέχειας. Το 2012, όταν ανακάλυψα το κομμάτι οικονομικής πολιτικής του εκλογικού μανιφέστου του Συριζα, εκνευρίστηκα τόσο πολύ που δεν μπορούσα να το διαβάσω ως το τέλος. Την επομένη, ένας δημοσιογράφος της ελληνικής τηλεόρασης μου ζήτησε να το σχολιάσω. Του είπα ότι έτεινα να υποστηρίξω τον Συριζα, αλλά δεν θα τον ψήφιζα παρά μόνο αν μπορούσα να αλλάξω το οικονομικό πρόγραμμα.»
Τι περιείχε το εκλογικό πρόγραμμα του Συριζα που εκνεύριζε τόσο τον Βαρουφάκη;
Το πρόγραμμα του Συριζα σε 40 σημεία για τις εκλογές της 6ης Μαΐου 2012:
Το πρόγραμμα του Συριζα ήταν ξεκάθαρα ριζοσπαστικό και περιλάμβανε μια σαρανταριά σημεία. Το πρώτο σημείο είχε να κάνει με το χρέος και έφερε τον τίτλο: Λογιστικός έλεγχος του δημόσιου χρέους, επαναδιαπραγμάτευση των τόκων που έπρεπε να καταβληθούν και αναστολή πληρωμών μέχρι να ανακάμψει η οικονομική ανάπτυξη και η δημιουργία θέσεων εργασίας.
Μεταξύ άλλων μέτρων, μπορούμε να υπογραμμίσουμε, δίπλα σε μια σειρά επειγόντων μέτρων για την αντιμετώπιση της ανθρωπιστικής κρίσης: η αύξηση του φόρου εισοδήματος σε 75% εισφοράς σε όλα τα εισοδήματα άνω των 500.000 ευρώ, η αύξηση της φορολόγησης των μεγάλων επιχειρήσεων, η κατάργηση των οικονομικών προνομίων της Εκκλησίας και των εφοπλιστών, η δραστική μείωση των στρατιωτικών δαπανών, η αύξηση του κατώτατου μισθού για να επανέλθει στο προ-μνημονίου 2010 επίπεδο (δηλαδή, 750 ευρώ τον μήνα), η χρήση των ακινήτων του δημοσίου, των τραπεζών και της Εκκλησίας για τους άστεγους, η εθνικοποίηση των τραπεζών, η εθνικοποίηση των δημοσίων επιχειρήσεων που είχαν ιδιωτικοποιηθεί σε στρατηγικούς τομείς για την ανάπτυξη της χώρας, μέτρα αποκατάστασης και βελτίωσης των δικαιωμάτων των εργαζομένων, υιοθέτηση συνταγματικών μεταρρυθμίσεων για να εγγυηθεί τον διαχωρισμό Εκκλησίας και Κράτους, δημοψηφίσματα σχετικά με τις Συνθήκες και άλλες συμφωνίες με την Ευρώπη, η κατάργηση των προνομίων των βουλευτών, η κατάργηση της Ασυλίας των υπουργών και η εξουσιοδότηση των δικαστηρίων ώστε να διώκουν μέλη της κυβέρνησης, τα μέτρα προστασίας των προσφύγων και των μεταναστών, η αύξηση της χρηματοδότησης της δημόσιας υγείας ούτως ώστε να προσεγγίσει τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (ο οποίος είναι 6 % του ΑΕΠ ενώ στην Ελλάδα είναι 3 %), η δωρεάν δημόσια φροντίδα υγείας, η εθνικοποίηση των ιδιωτικών κλινικών, η κατάργηση της συμμετοχής του ιδιωτικού τομέα στο εθνικό σύστημα υγείας, η απόσυρση των ελληνικών δυνάμεων από το Αφγανιστάν και τα Βαλκάνια, η διακοπή της στρατιωτικής συνεργασίας με το Ισραήλ, η στήριξη της δημιουργίας Παλαιστινιακού Κράτους εντός των συνόρων του 1967, η διαπραγμάτευση μιας σταθερής συμφωνίας με την Τουρκία και last but not least: το κλείσιμο όλων των ξένων βάσεων στην Ελλάδα και η αποχώρηση από το ΝΑΤΟ[12].
Με αυτό το πρόγραμμα ο Συριζα, που προσθέτει το σύνθημα «Καμιά θυσία για το ευρώ» βλέπει το εκλογικό του αποτέλεσμα να τετραπλασιάζεται μεταξύ 2009 και 2012, περνώντας από το 4% στο 16 %.
Το πρόγραμμα του Συριζα του 2012 είναι ιδιαίτερα ενδιαφέρον και χρήσιμο. Περιέχει τα κύρια εφαρμοστέα στην πράξη μέτρα.
Παρουσίαζε όμως αδύνατα σημεία:
– Δεν υπάρχει ιεράρχηση μεταξύ των 40 σημείων, ενώ πρόκειται περί παρουσίασης των όσων μια κυβέρνηση θα πράξει σε πρώτο στάδιο (ας πούμε, στις πρώτες 100 ή 200 μέρες). Το πρόγραμμα δεν παρουσιάζεται με τρόπο επιχειρησιακό. Είναι όμως σημαντικό να παρουσιάσεις έναν οδικό χάρτη που να προσδιορίζει τον τρόπο με τον οποίο η κυβέρνηση αυτή προβλέπει να υλοποιήσει τους στόχους που έχει θέσει. Στην περίπτωση αυτή, είναι επίσης σημαντικό να παρουσιάσεις ένα σχέδιο Α κι ένα σχέδιο Β. Το σχέδιο Α είναι το πρώτο που θα εφαρμοστεί και το σχέδιο Β είναι η λύση έκτακτης ανάγκης, αν πολλά εμπόδια ορθώνονται μπρος στην υλοποίηση του σχεδίου Α. Παράδειγμα: το σχέδιο Α προτείνει πολύ σημαντική μείωση του χρέους μέσω μιας φιλικής διευθέτησης με τους πιστωτές (αυτό πρότεινε το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης που υιοθετήθηκε το 2014 – β. παρακάτω). Αν οι πιστωτές της χώρες αρνηθούν την ριζική αυτή μείωση του χρέους, τότε πρέπει να ειπωθεί, σε αδρές γραμμές, τι θα κάνει η κυβέρνηση στα πλαίσια του σχεδίου Β (αναστολή αποπληρωμής του χρέους, λογιστικός έλεγχος του χρέους με συμμετοχή των πολιτών, στοχευμένα μέτρα αποκήρυξης του χρέους – β. παρακάτω).
– Δηλώνεται η αναγκαιότητα συνταγματικών μεταρρυθμίσεων, αλλά χωρίς να ειπωθεί αν πρέπει να γίνουν γενικές εκλογές με σκοπό να εκλεγεί συνταγματική συνέλευση. Όμως, το να εκφέρεις άποψη σχετικά με τον τρόπο υλοποίησης των συνταγματικών μεταρρυθμίσεων είναι ιδιαίτερα σημαντικό. Το να βρεις μια ειδική πλειοψηφία εντός του κοινοβουλίου όπως αυτό έχει συσταθεί δεν είναι καθόλου το ίδιο πράγμα με τον να ξεκινήσεις μια διαδικασία ανοικτή σε όλην την κοινωνία, περνώντας από την σύγκληση μιας συνταγματικής συνέλευσης.
Οι εκλογές του Μάη του 2012, στην Ελλάδα, δεν επέτρεψαν σε κάποιο κόμμα ή συμμαχία κομμάτων να συστήσουν κυβέρνηση, πράγμα που οδήγησε σε νέες εκλογές τον Ιούνιο του ίδιου χρόνου. Μεταξύ των δυο εκλογών, ο Τσίπρας κάνει 5 συγκεκριμένες προτάσεις για να ξεκινήσουν διαπραγματεύσεις με τα αντιμνημονιακά κάμματα (με εξαίρεση την Χρυσή Αυγή που, αν και αντιμνημονιακή, αποκλείσθηκε): 1. Κατάργηση όλων των αντικοινωνικών μέτρων (συμπεριλαμβανομένων και των περικοπών των μισθών και των συντάξεων), 2. Η κατάργηση όλων των μέτρων που μείωσαν τα δικαιώματα των εργαζομένων σε θέματα προστασίας και διαπραγμάτευσης, 3. Άμεση κατάργηση της κοινοβουλευτικής ασυλίας και μεταρρύθμιση του εκλογικού συστήματος, 4. Λογιστικός έλεγχος των ελληνικών τραπεζών, 5. Σύσταση μιας διεθνούς επιτροπής λογιστικού ελέγχου του χρέους σε συνδυασμό με αναστολή αποπληρωμής του χρέους έως το τέλος των εργασιών της επιτροπής.
Στις εκλογές του Ιούνη του 2012, ο Συριζα έλαβε 26,5% των ψήφων με αυτόν τον ριζικό προσανατολισμό τον οποίο αμφισβητούσε ο Βαρουφάκης.
Παρά την διαφωνία του Βαρουφάκη με το πρόγραμμα του Συριζα του 2012, οι Τσίπρας και Παππάς του ζητούν να συντάξει κυβερνητικό πρόγραμμα
Μεταξύ των δυο εκλογών, ο Παππάς επικοινώνησε εκ νέου με τον Βαρουφάκη και έλαβε χώρα συνάντηση με τον Τσίπρα. Ο Παππάς του δηλώνει:
«-Αντιλαμβάνεσαι ότι, αν κερδίσουμε, εσύ θα διεξάγεις τις διαπραγματεύσεις με την ΕΕ και το ΔΝΤ!»
Ο Παππάς ζητά απ’τον Βαρουφάκη να ετοιμάσει ένα έγγραφο που να εξηγεί τις αδρές γραμμές της καλύτερης στρατηγικής διαπραγμάτευσης, στην περίπτωση που ο Συριζα κερδίσει τις εκλογές της 17ης Ιουνίου, τρεις εβδομάδες αργότερα.
Ο Βαρουφάκης στρώνεται στην δουλειά το ίδιο βράδυ και αναπτύσσει την ιδέα του να περάσει το κεφάλαιο των ελληνικών τραπεζών υπό ευρωπαϊκό έλεγχο.
Σύμφωνα με τον Βαρουφάκη, έπρεπε να μετατραπούν «οι ευρωπαίοι φορολογούμενοι σε ιδιοκτήτες των ελληνικών τραπεζών: de facto, οι τράπεζες δεν θα βρίσκονταν πλέον υπό την ευθύνη του Κράτους, αλλά θα είχαν την υποστήριξη του ευρωπαϊκού λαού και θα ζητούσε από τους ευρωπαϊκούς θεσμούς να τις διαχειριστούν για λογαριασμό του. Ήταν ο μόνος τρόπος να αποκατασταθεί η εμπιστοσύνη προς τις τράπεζες.» Όπως ανέφερα στο 1ο μέρος αυτής της σειράς, προτείνοντας την μεταβίβαση προς την ΕΕ των μετοχών των τραπεζών που κατείχε το ελληνικό Δημόσιο, ο Βαρουφάκης υλοποιούσε ένα πρόσθετο και δραματικό βήμα προς την πλήρη εγκατάλειψη της κυριαρχίας.
Σύμφωνα με τον Βαρουφάκη, αυτό θα διευκόλυνε την αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους.
Πρόσθετε μια δεύτερη πρόταση: «Δεύτερον, οιαδήποτε αποπληρωμή του χρέους προς την ΕΕ και το ΔΝΤ έπρεπε να υπόκειται σε έναν όρο: ότι η ανάκαμψη της χώρας θα αντιστοιχεί σε ένα αποδεδειγμένο ελάχιστο ποσοστό. Ήταν ο μόνος τρόπος για να μπορέσει να εκκινήσει και πάλι η εθνική οικονομία.»
Είναι σημαντικό να διευκρινίσουμε πως, για τον Βαρουφάκη, η σχεδιαζόμενη πιο πάνω αναστολή αποπληρωμής αποτελεί μέρος της διαπραγμάτευσης. Η αναστολή αυτή έπρεπε να εγκριθεί από τους πιστωτές και να μην αποτελέσει κυρίαρχη πράξη. Ο Βαρουφάκης συνεχίζει την ανάλυση της χίμαιράς του: «Αν ενεργοποιούνταν συγχρόνως, αυτοί οι δυο μοχλοί αναδιάρθρωσης θα εγκαινίαζαν μια νέα εποχή: η ΕΕ και το ΔΝΤ δεν θα ήταν πλέον σαν τον Εμπενίζερ Σκρουτζ της Χριστουγεννιάτικης Ιστορίας του Ντίκενς. Θα ήταν πραγματικοί, ενεργούντες για την προώθηση της αποκατάστασης της Ελλάδας. Διότι, χωρίς την αποκατάσταση αυτή, τα δάνεια στήριξής τους θα έχαναν ούτως ή άλλως μεγάλο μέρος της αξίας τους.»
Αντί να προχωρήσει σε μονομερή αναστολή πληρωμών του χρέους, ο Βαρουφάκης προτείνει την άρνηση κάθε νέας πίστωσης: «αν είσαι έτοιμος να προτείνεις εύλογους και λογικούς όρους, αρνούμενος συγχρόνως νέα δάνεια (…), η ΕΕ και το ΔΝΤ θα δεχθούν να κάτσουν σ’ένα τραπέζι μαζί σου – θα τους κοστίσει πολύ ακριβά μια άρνηση, τόσο οικονομικά όσο και πολιτικά.».
Ο Τσίπρας, αβέβαιος απέναντι στην πρόταση Βαρουφάκη σχετικά με τις ελληνικές τράπεζες
«- Θέλεις να ανακοινώσω ότι δίνω τις ελληνικές τράπεζες στους ξένους; Πώς θέλεις να πουλήσω κάτι τέτοιο στον Συριζα;» τον ρώτησε ο Τσίπρας κατά την διάρκεια επόμενης συνάντησης στο αρχηγείο του κόμματος.
«- Αυτό ακριβώς πρέπει να κάνεις.» (…)
Ο Αλέξης κατάλαβε. Χωρίς αυτό να σημαίνει πως του άρεζε η ιδέα. Πολύ περισσότερο που η κεντρική επιτροπή του Συριζα έτεινε φυσικά προς την εθνικοποίηση των τραπεζών.
Ο Τσίπρας αντέτεινε παρά ταύτα ότι «μια κυβέρνηση χωρίς καμιά εξουσία πάνω στις εμπορικές τράπεζες που δραστηριοποιούνται στην Ελλάδα δεν θα μπορούσε ποτέ να εφαρμόσει βιομηχανική πολιτική ούτε σχέδιο ανάπτυξης και ανοικοδόμησης. Πώς να χρυσώσουμε το χάπι για την κεντρική επιτροπή;»
Βλέποντας ότι ο Τσίπρας «είχε σημειώσει έναν πόντο», ο Βαρουφάκης απάντησε: «Καθώς είμαστε πραγματικοί διεθνιστές και αληθινοί προοδευτικοί Ευρωπαίοι, θα αποσπάσουμε τις πτωχευμένες τράπεζες από τους διεφθαρμένους Έλληνες για να τις εμπιστευθούμε στους καθημερινούς Ευρωπαίους, στους πολίτες που βάζουν τα χρήματά τους σ’αυτές τις τράπεζες.»
Οι επαφές που περιγράφει ο Βαρουφάκης, έλαβαν χώρα μετά τις γενικές εκλογές της 6ης Μαΐου 2012.
Δεδομένης της αδυναμίας σύστασης κυβέρνησης, προκηρύχθηκαν νέες εκλογές για την 17η Ιουνίου 2012.
Ο Βαρουφάκης εξηγεί πως, όταν έλαβε γνώση του λόγου που εκφώνησε ο Τσίπρας στις 24 Μαΐου και όπου αναλύει την οικονομική πολιτική του Συριζα, αντιλαμβάνεται ότι ένα χάσμα χωρίζει αυτό που προτείνονταν και αυτό που μπορούσε απτά να εφαρμοστεί εντός ευρωζώνης. «Εντός της ώρας που ακολούθησε, έστειλα ένα δηκτικό e-mail στους Αλέξη και Παππά υπογραμμίζοντας όλα τα κατασκευαστικά ελαττώματα των υποσχέσεών τους (…)»
Ο Τσίπρας παίρνει δεξιά στροφή που τον φέρνει λίγο πιο κοντά στον Βαρουφάκη μετά τις εκλογές Μαΐου – Ιουνίου 2012
Προσθέτω την συνεισφορά μου στην αφήγηση του Βαρουφάκη, βάσει της άμεσης επαφής που είχα με τον Τσίπρα τον Οκτώβριο του 2012.
Μέσα σε μερικούς μόνο μήνες, η δέσμευση υλοποίησης του λογιστικού ελέγχου του χρέους και αναστολής πληρωμών κατά την διάρκειά του εξαφανίστηκε προοδευτικά από τον λόγο του Τσίπρα και των άλλων ηγετικών στελεχών του Συριζα. Αυτό έγινε διακριτικά και το πέμπτο μέτρο που πρότεινε ο Τσίπρας τον Μάη του 2012 αντικαταστάθηκε με την πρόταση σύγκλησης ευρωπαϊκής διάσκεψης με αντικείμενο, μεταξύ άλλων, την μείωση του ελληνικού χρέους.
Κατά την διάρκεια συνάντησης με τον Τσίπρα, αρχές Οκτώβρη 2012, οι υποψίες μου σχετικά με τη αλλαγή προσανατολισμού του επιβεβαιώθηκαν. Δυο μέρες νωρίτερα, η Wall Street Journal είχε δημοσιεύσει τις μυστικές σημειώσεις της συνεδρίασης του ΔΝΤ της 9ης Μαΐου 2010 που έδειχναν σαφώς ότι μια δεκαριά μελών της διεύθυνσης του ΔΝΤ (που περιλαμβάνει 24 μέλη) ήταν αντίθετα προς το Μνημόνιο θεωρώντας ότι δεν θα λειτουργούσε διότι επρόκειτο περί διάσωσης των γαλλικών και γερμανικών τραπεζών και όχι για σχέδιο βοήθειας προς την Ελλάδα. Είπα στον Τσίπρα και τον οικονομικό του σύμβουλο: «Εδώ έχετε ένα ακλόνητο επιχείρημα για να προχωρήσετε ενάντια στο ΔΝΤ διότι αν έχουμε την απόδειξη ότι το ΔΝΤ γνώριζε πως το πρόγραμμά του δεν μπορούσε να λειτουργήσει και γνώριζε πως το χρέος δεν θα ήταν βιώσιμο, έχουμε το υλικό που επιτρέπει να κηρύξουμε τον πόλεμο κατά του παράνομου και αθέμιτου του χρέους.» Ο Τσίπρας μου απάντησε: «Άκου, όμως… το ΔΝΤ κρατά αποστάσεις από την Ευρώπη Επιτροπή.» Είδα καθαρά πως είχε στο μυαλό του πως το ΔΝΤ μπορούσε να είναι σύμμαχος του Συριζα σε περίπτωση που το κόμμα γινόταν κυβέρνηση.
Είπα επίσης στον Τσίπρα πως είχα διαπιστώσει ότι δεν μιλούσε πλέον για τις πέντε προτάσεις που είχε διατυπώσει ως προτεραιότητες μετά τις εκλογές του Μάη του 2012 κι ότι το θέμα του λογιστικού ελέγχου δεν υπογραμμίζονταν πλέον. Μου απάντησε, χωρίς πεποίθηση, ότι διατηρούσε τις πέντε αυτές προτάσεις κι ότι δεν υπήρχε λόγος ανησυχίας στο θέμα αυτό.
Την επομένη, ο Τσίπρας κι εγώ δώσαμε μια δημόσια διάλεξη, σε κοινό 3.000 ατόμων, στο πρώτο φεστιβάλ νεολαίας του Συριζα. Διαπίστωσα ότι δεν εκτιμούσε ιδιαίτερα τον λόγο μου, που επέμενε στην ανάγκη υιοθέτησης ριζικού προσανατολισμού σε ευρωπαϊκή κλίμακα[13].
Είμαι πεπεισμένος ότι μετά τις εκλογές Μαΐου-Ιουνίου 2012 είναι που οι Τσίπρας και Παππάς επέλεξαν πραγματικά να στοιχηματίσουν στον Βαρουφάκη ώστε να γίνει μέλος της κυβέρνησης. Έως τότε, συναντιόντουσαν για να πάρουν ιδέες και, στη συνέχεια, να σκεφτούν οι δυο τους πάνω στον τρόπο χειραφέτησής τους από τις αποφάσεις του Συριζα.
Ο Βαρουφάκης επανέρχεται στην συνεργασία με τους Τσίπρα και Παππά, αρχές 2013
Ο Βαρουφάκης διηγείται πως συνέταξε τον λόγο που εκφώνησε ο Τσίπρας στο Brookings Institution, μια δεξαμενή σκέψης (think tank) βασισμένης στην Ουάσιγκτον, προσκείμενη αρκετά κοντά στους Δημοκρατικούς. Σύμφωνα με τον Βαρουφάκη, περιληπτικά, δυο είναι τα βασικά σημεία> Πρώτον, ο Συριζα ήταν κόμμα υπέρ της Ευρώπης που θα έκανε τα πάντα ώστε να παραμείνει η Ελλάδα στο ευρώ. Για να παραμείνει στην ευρωζώνη και για να επιζήσει η τελευταία, χρειάζονταν ένα νέο σχέδιο του οποίου η προτεραιότητα των προτεραιοτήτων θα ήταν η αναδιάρθρωση του χρέους και, μετά, οι μεταρρυθμίσεις που θα τορπίλιζαν τον έλεγχο που ασκεί η ελληνική ολιγαρχία στην οικονομία. Δεύτερον, οι ΗΠΑ δεν έχουν τίποτε να φοβηθούν από την οικονομική ή την εξωτερική πολιτική μιας ενδεχόμενης κυβέρνησης Συριζα.
Αυτός ο προσανατολισμός, που υπερασπίστηκε ο Βαρουφάκης κι αποδέχτηκε ο Τσίπρας, ήταν ξεκάθαρα αντίθετος με το πρόγραμμα του Συριζα που υπόσχονταν την έξοδο της Ελλάδας από το ΝΑΤΟ.
Ο Βαρουφάκης συναντά την ομάδα των οικονομολόγων του Συριζα, τον Μάη του 2013
Τον Μάη του 2013, στην Αθήνα, ο Βαρουφάκης γνώρισε από κοντά την ομάδα οικονομολόγων του Τσίπρα. «Πέρα από τους Παππά και Δραγασάκη, σκιώδη υπουργό οικονομικών, περιλάμβανε δυο άλλους βουλευτές του Συριζα που γνώριζα και συμπαθούσα: τον Ευκλείδη Τσααλώτο, συνάδελφο και φίλο από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, και τον Γιώργο Σταθάκη, καθηγητή οικονομίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.»
Εξηγεί πως τους υπέβαλε την πρόταση προγράμματος που ο Τσίπρας του είχε ζητήσει.
«Ήταν όλοι αναστατωμένοι, πράγμα που έδειχνε πως είχα καταφέρει να αποτρέψω τον Αλέξη να στοχεύσει στο Grexit και να το κραδαίνει ως απειλή. Έχασα πολλούς φίλους της αριστεράς με την ευρεία έννοια και του Συριζα, που δεν με συγχώρεσαν ποτέ που συνέβαλα στον αποκλεισμό του Grexit από τους στόχους του Συριζα. Αντίθετα, η «προσωπική φρουρά» των οικονομολόγων του Αλέξη επιθυμούσε βαθιά να βρει βιώσιμη λύση εντός της ευρωζώνης.»
Μια νέα «Διάσκεψη του Λονδίνου»; Η ελπίδα για διεθνή συνεργασία εναντίον της «μονομερούς κυρίαρχης ενέργειας»
Επανέρχομαι με μια προσωπική μαρτυρία που έχει να κάνει με την δεύτερη συνάντηση εργασίας που είχα με τον Τσίπρα. Έλαβε χώρα στην Αθήνα, τέλη Οκτώβρη, στο βουλευτικό γραφείο στο Ελληνικό Κοινοβούλιο. Μια από τις πρωτοβουλίες που ο Αλέξης Τσίπρας ήθελε να αναλάβει ήταν η σύγκληση μιας μεγάλης διεθνούς διάσκεψης με θέμα την μείωση του χρέους, στην Αθήνα, τον Μάρτιο του 2014. Ο Τσίπρας, υπό την πίεση της Σοφίας Σακοράφα, που ήταν βουλευτής Συριζα από το 2012, με συνάντησε ακόμη μια φορά τον Οκτώβρη του 2013 και μου ζήτησε να συμμετέχω στην διοργάνωση μιας τέτοιας διάσκεψης πείθοντας μια σειρά διεθνών προσωπικοτήτων να απαντήσουν θετικά στην πρόσκληση. Συνέταξα έναν κατάλογο συμμετεχόντων και την συζητήσαμε με τους Αλέξη Τίπρα, Σοφία Σακοράφα και Δημήτρη Βίτσα, γενικό γραμματέα του Συριζα την εποχή εκείνη. Πρότεινα να καλέσουμε σε αυτήν την διάσκεψη προσωπικότητες όπως οι Rafael Correa, Diego Borja (πρώην διευθυντή της κεντρικής τράπεζας του Ισημερινού), Joseph Stiglitz, Noam Chomsky, Susan George, David Graeber, Naomi Klein… καθώς και μέλη της επιτροπής λογιστικού ελέγχου του χρέους του Ισημερινού που είχαν εργαστεί μαζί μου το 2007 και το 2008.
Παρατήρησα πως, στον κατάλογο που είχα συντάξει, ο Rafael Correa δεν τον ενδιέφερε καθόλου. Αντίθετα, θα ήθελε τον πρώην πρόεδρο της Βραζιλίας, Lula, και την πρόεδρο της Αργεντινής, Cristina Fernandez. Γι’αυτόν, ο Ισημερινός παραήταν ριζοσπαστικός. Και, φυσικά, δικαιολογημένα, επιθυμούσε την παρουσία των Joseph Stiglitz και James Galbraith. Δεν είχε όμως καθόλου κατά νου να συστήσει επιτροπή λογιστικού ελέγχου. Αυτό που ήθελε ήταν να καλέσει τις χώρες μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης σε μια διάσκεψη για το χρέος, κατά το πρότυπο της Συμφωνίας του Λονδίνου, το 1953, όπου οι νικητές του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου προχώρησαν σε σημαντική απομείωση του χρέους της Δυτικής Γερμανίας. Του είπα πως αυτό δεν υπήρχε περίπτωση να πραγματοποιηθεί κάτι τέτοιο. Ως ηγέτης του Συριζα, νομιμοποιούνταν απόλυτα να προωθήσει αυτό το σχέδιο Α, αλλά ήταν αδιανόητο να συναινέσουν σε αυτό οι Draghi, Hollande, Merkel και Rajoy. Του είπα πως χρειαζόταν ένα σχέδιο Β, το οποίο έπρεπε να περιλαμβάνει την επιτροπή λογιστικού ελέγχου. Το ίδιο δήλωσα και στον ελληνικό Τύπο.
Ιδού ένα απόσπασμα της συνέντευξής μου που η Εφημερίδα των Συντακτών, κοντά στον Συριζα, δημοσίευσε τον Οκτώβριο του 2014, την ίδια σχεδόν μέρα όπου έλαβε χώρα η συνάντηση με τον Τσίπρα. Ο δημοσιογράφος με ρώτησε ποια ήταν η άποψή μου για την ευρωπαϊκή διάσκεψη για το χρέος που πρότεινε ο Αλέξης Τσίπρας βασιζόμενη στη διάσκεψη του Λονδίνου, του 1953, και απάντησα: «Το αίτημα είναι απολύτως νόμιμο (…)αλλά δεν θα μπορέσετε να πείσετε τις κυβερνήσεις των ισχυρών χωρών και τα θεσμικά όργανα της ΕΕ να το πράξουν. Η συμβουλή μου είναι η ακόλουθη: η τελευταία δεκαετία μας έδειξε ότι μπορείς να φτάσεις σε δίκαιες λύσεις προχωρώντας σε μονομερείς πράξεις κυριαρχίας. Πρέπει να επιδεικνύεται ανυπακοή στους πιστωτές που απαιτούν την αποπληρωμή ενός αθέμιτου χρέους και επιβάλουν πολιτικές που παραβιάζουν τα θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, στα οποία περιλαμβάνονται τα οικονομικά και κοινωνικά δικαιώματα των λαών. Νομίζω πως η Ελλάδα έχει ισχυρά επιχειρήματα για να δράσει και να διαμορφώσει μια κυβέρνηση που θα στηρίζεται από τους πολίτες και θα εξετάσει τις πιθανότητες γι’αυτό. Μια τέτοια λαϊκή κι αριστερή κυβέρνηση θα μπορούσε να συστήσει μια επιτροπή λογιστικού ελέγχου του χρέους, με ευρεία συμμετοχή των πολιτών, που θα επέτρεπε να προσδιορίσει το μέρος του χρέους που είναι παράνομο και απεχθές, θα ανέστειλε μονομερώς τις πληρωμές και θα αποκήρυττε, στη συνέχεια, το χρέος ως αθέμιτο, απεχθές και/ή παράνομο [14]. »
Τελικά, ο Αλέξης Τσίπρας μου πρότεινε να προετοιμάσουμε, με τον ίδιο και τον Pierre Laurent, τότε Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Αριστεράς, μια ευρωπαϊκή συνάντηση της οποίας μια από τις θεματικές θα ήταν το χρέος. Επρόκειτο να πραγματοποιηθεί τον Μάρτιο του 2014, στην Αθήνα. Αυτό όμως δεν συνέβη ποτέ, γιατί σε συνάντηση που έγινε τον Δεκέμβρη του 2013 στην Μαδρίτη, το Κόμμα της Ευρωπαϊκής Αριστεράς αποφάσισε να συγκαλέσει διάσκεψη στις Βρυξέλλες αντί για την Αθήνα.
Κατά την διάρκεια αυτής της συνάντησης στις Βρυξέλλες, που είχε ελάχιστη απήχηση και όπου συμμετείχαν, μεταξύ άλλων, οι Αλέξης Τσίπρας, Pierre Laurent καθώς κι η Gabi Zimmer (στέλεχος του Die Linke και πρόεδρος της κοινοβουλευτικής ομάδας GUE/NGL στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο), συμμετείχα ως ομιλητής σε ένα πάνελ μαζί με τον Ευκλείδη Τσακαλώτο ο οποίος έμελλε να γίνει υπουργός οικονομικών της κυβέρνησης Τσίπρα, από τον Ιούλιο του 2015[15]. Κατάλαβα από εκείνη κιόλας τη στιγμή ότι αυτός ήταν αρνητικά διακείμενος σε ένα σχέδιο Β για το χρέος, τις τράπεζες, τη φορολογία. Το σχέδιό του ήταν να διαπραγματευτεί πάση θυσία με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς προκειμένου να πετύχει μια ελάφρυνση των μέτρων λιτότητας, και να μην καταφύγει σε καμία περίπτωση σε στάση πληρωμών και λογιστικό έλεγχο του χρέους. Κατά τη διάρκεια αυτής της συνάντησης, υπεραμύνθηκα εκ νέου ενός σχεδίου Β, που θα έπρεπε να περιλαμβάνει τον λογιστικό έλεγχο και την αναστολή πληρωμών του χρέους.
Εν ολίγοις, η συζήτηση για την αναγκαιότητα ενός σχεδίου Β δεν χρονολογείται λοιπόν στο 2015, αλλά είχε ξεκινήσει ήδη κατά την περίοδο 2013-2014. Παρ’όλα αυτά, ο στενός πυρήνας πέριξ του Αλέξη Τσίπρα έκανε την επιλογή να αποκλείσει την προετοιμασία ενός σχεδίου Β και να μείνει αγκιστρωμένος σε ένα ανεφάρμοστο σχέδιο A.
Ας επανέλθουμε στην αφήγηση του Βαρουφάκη. Μερικές μέρες μετά την συνάντησή μου με τον Αλέξη Τσίπρα, τέλη Οκτώβρη, στην Αθήνα, εκείνος πήγε στο Τέξας, σε ένα σεμινάριο που οργάνωσε ο Βαρουφάκης και ο φίλος και συνάδελφός του James Galbraith.
Νοέμβρη του 2013, ο Βαρουφάκης οργανώνει την έλευση του Τσίπρα στο Πανεπιστήμιο Lyndon B. Johnson, στο Ώστιν του Τέξας
«Τον Νοέμβρη του 2013, ο Jamie κι εγώ οργανώσαμε ένα διήμερο συνέδριο στο Πανεπιστήμιο του Τέξας με θέμα «Η ευρωζώνη μπορεί να σωθεί;» Οι Αλέξης, Παππάς και Σταθάκης, που όλοι τους περίμεναν, θα παρενέβαιναν. Ο στόχος ήταν να παρουσιάσουμε τα τρία ηγετικά στελέχη του Συριζα σε μερικά πρόσωπα της ευρωπαϊκής και αμερικανικής ελίτ, σε ηγέτες συνδικάτων, πανεπιστημιακούς και δημοσιογράφους. (…)
Κατά την διάρκεια του συνεδρίου, ο Παππάς κι εκείνος παραβρέθηκαν σε μια συζήτηση ιδιαίτερα θυελλώδη μεταξύ της αφεντομουτσουνάρας μου και του Heiner Flassbeck, γερμανού αριστερού οικονομολόγου, πρώην υπουργό οικονομικών της κυβέρνησης Schroeder. Ο Flassbeck δήλωνε πως ήταν αδύνατον ν’απελευθερωθεί η Ελλάδα από την φυλακή της για χρέη και να παραμένει εντός της ευρωζώνης. Μια κυβέρνηση Συριζα έπρεπε να στοχεύσει στο Grexit, έλεγε, και πάντως ήταν η καλύτερη απειλή που μπορούσε να επισείει κατά των πιστωτών της – ήταν εξ άλλου η άποψη της Αριστερής Πλατφόρμας, μιας ομάδας του Συριζα η οποία είχε, ανάμεσα στα μέλη της, το ένα τρίτο της κεντρικής επιτροπής του Συριζα. Εκείνη τη μέρα, στο Ώστιν, πείσθηκα πως ο Αλέξης δεν ήταν σύμφωνος με αυτήν την ανάλυση. Αν κάποιος απειλούσε την χώρα με Grexit, έπρεπε να είναι η τρόικα, όχι ο Συριζα».
Ιούνιος 2014, νέα συνάντηση με την ομάδα οικονομολόγων του Τσίπρα
«Εκείνον τον Ιούνιο του 2014, έχοντας επιστρέψει για τις καλοκαρινές διακοπές, συνάντησα τον Αλέξη και την παρεούλα οικονομολόγων του για να τους προειδοποιήσω ότι μια νέα απειλή διαφαίνονταν στον ορίζοντα.» Ο Βαρουφάκης εξηγεί πως τους προειδοποίησε σχετικά με την ενέργεια στην οποία η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα είχε την πρόθεση να προχωρήσει από αρχές 2015: να κλείσει την κάνουλα του ρευστού προς τις τράπεζες ορισμένων χωρών της ευρωζώνης και να τους ανοίξει μόνον την κάνουλα επείγουσας παροχής ρευστότητας. Ο στόχος ήταν, μεταξύ άλλων, η Ελλάδα.
«Δυο μέρες αργότερα, είχα ένα νέο ραντεβού με τους Αλέξη και Παππά.
– Αντιλαμβάνεσαι ότι ο μόνος που είναι σε θέση να επιβλέψει την εφαρμογή της στρατηγικής που προτείνεις; Με ρώτησε ο Παππάς. Είσαι έτοιμος;»
Ο Βαρουφάκης συνεχίζει: «Μια βδομάδα αργότερα, ο Βασίλης Καφούρος, φίλος που είχα γνωρίσει όταν ήμουν φοιτητής στην Αγγλία, έσπειρε νέες αμφιβολίες στο μυαλό μου. Σύμφωνα με αυτόν, ήμουν ο τελευταίος που αγνοούσε ότι ο Δραγασάκης ήταν ιδιαίτερα κοντά με τους τραπεζίτες.
-Τι αποδείξεις έχεις, Βασίλη;
-Δεν έχω αποδείξεις αλλά είναι γνωστό. Είναι γνωστό πως διατηρεί εξαιρετικές σχέσεις με τους τραπεζίτες, από τότε που είχε περάσει από το Κόμμα.
Θεωρούσα πως ήταν μια αβάσιμη κατηγορία.»
Ο Βαρουφάκης έδειχνε καθαρά την ελλιπή γνώση του σχετικά με τον Συριζα και τα ηγετικά του στελέχη. Πράγματι, εδώ και χρόνια, ο Δραγασάκης είχε συνδέσεις με τους τραπεζίτες. Ο ίδιος είχε υπάρξει διευθυντής μιας εμπορικής τράπεζας μεσαίου μεγέθους. Αποτελεί, κατά κάποιον τρόπο, την γέφυρα μεταξύ Τσίπρα και τραπεζιτών. Ο Συριζα ήταν ένα νέο σχήμα και, συνεπώς, η πολιτική του ηγεσία είχε σχετικά περιορισμένες ρίζες στις κρατικές σφαίρες – σε αντίθεση, για παράδειγμα, με το ΠΑΣΟΚ του οποίου η ιστορία συνδέεται με την Δημοκρατία και την διαχείριση των υποθέσεων του Κράτους. Ενώ, πριν τον Ιανουάριο του 2015, κανένα από τα μέλη της ηγετικής ομάδας του Συριζα δεν είχε διατελέσει κρατικός λειτουργός, ο μόνος που είχε υπάρξει υπουργός κάποια δεδομένη στιγμή, επί μερικούς μήνες, το 1089, ήταν… ο Δραγασάκης. Επρόκειτο για μια κυβέρνηση συνεργασίας μεταξύ του δεξιού κόμματος της Νέας Δημοκρατίας και του Κομμουνιστικού Κόμματος του οποίου, την εποχή εκείνη, ο Δραγασάκης ήταν μέλος. Ο Δραγασάκης ήταν σαφώς αντίθετος στο να θιχτούν τα συμφέροντα των ελληνικών ιδιωτικών τραπεζών. Ήταν επίσης αντίθετος προς τον λογιστικό έλεγχο και την αναστολή πληρωμών. Ήταν υπέρ της παραμονής στην ευρωζώνη.
Αύγουστος 2014: οι αμφιβολίες σχετικά με τον Δραγασάκη και η θέληση ν’αλλάξει το πρόγραμμα του Συριζα
Τον Αύγστο του 2014, ο Βαρουφάκης μοιράζεται τελικά τις αμφιβολίες του σχετικά με τον Δραγασάκη.
« – Άκου, Αλέξη, άκουσα πως ο Δραγασάκης έχει στενούς δεσμούς με τις τράπεζες. Και, γενικότερα, πως υποκρίνεται πως βρίσκει μια διέξοδο ενώ επιζητά την διατήρηση της κατάστασης ως έχει.
Δεν μου απάντησε αμέσως. Κοίταξε μακριά, προς την Πελοπόννησο, πριν γυρίσει προς το μέρος μου λέγοντας:
– Όχι, δεν το νομίζω. Είναι εντάξει.
Η λακωνικότητά του με εξέπληξε. Οφείλονταν στο γεγονός ότι είχε κι εκείνος αμφιβολίες αλλά προτιμούσε να πιστεύει στην ακεραιότητα ενός πιο μεγάλου σε ηλικία συντρόφου; Ήταν ένας τρόπος να αγνοήσει την ερώτησή μου; Σήμερα ακόμη, δεν το γνωρίζω. Εκείνη τη στιγμή, μου είπε πως δεν είχα επιλογή: ούτως ή άλλως, θα έπαιζα ουσιαστικό ρόλο στις διαπραγματεύσεις.»[16]
Ο Βαρουφάκης επιβεβαιώνει πως ο Τσίπρας μπορεί να βασίζεται σε κείνον αλλά θέτει έναν όρο: θέλει να μπορεί να παρέμβει στην σύνταξη του οικονομικού προγράμματος του Συριζα, πριν τις εκλογές. Ο Τσίπρας δέχεται.
Βαρουφάκης: κατά του εκλογικού προγράμματος του Συριζα, του Σεπτέμβρη 2014
«…έναν μήνα αργότερα, βρισκόμουν στο Ώστιν όταν άκουσα στις ειδήσεις ότι ο Αλέξης είχε παρουσιάσει τις αδρές γραμμές της οικονομικής πολιτικής του ΣΥΡΙΖΑ, σε μιαν ομιλία στη Θεσσαλονίκη. Έκπληκτος, προμηθεύτηκα το κείμενο και το διάβασα. Ένα κύμα ναυτίας κι αγανάκτησης με έπνιξε.» Ο Βαρουφάκης κάνει δημόσια δήλωση για να ασκήσει δριμεία κριτική στο πρόγραμμα κι αναμένει αυτό να θέσει τέλος στην συνεργασία του με τον Τσίπρα.
Ανατροπή: ο Παππάς του τηλεφωνεί, μες στην καλή χαρά, σαν να μην είχε συμβεί τίποτε, και του προτείνει μια νέα συνάντηση: Ο Βαρουφάκης εκφράζει την έκπληξή του κι ο Παππάς του απαντά: « – Σταμάτα, δεν αλλάζει τίποτε. Το πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης ήταν ένα σύνθημα επιστράτευσης των δυνάμεών μας. Τίποτε περισσότερο. Βασιζόμαστε σε σένα για να διαμορφώσεις το πραγματικό οικονομικό πρόγραμμα του Συριζα.» Ο Βαρουφάκης συμφωνεί, υπό αυτές τις συνθήκες, να συνεχίσει την συνεργασία και, εν τέλει, θα δεχθεί να γίνει υπουργός οικονομικών. Εξηγεί πως στην συνάντηση όπου συμφώνησε, έλαβε χώρα ο ακόλουθος διάλογος:
«- Όπως ξέρετε, έχω σοβαρές επιφυλάξεις σχετικά με το Πρόγραμμα της Θεσσαλονίκης. Για να τα λέμε όλα, έχω ελάχιστο σεβασμό γι’αυτό το πρόγραμμα. Αφού παρουσιάστηκε στον Ελληνικό λαό ως οικονομικό σας μανιφέστο, δεν αντιλαμβάνομαι πώς θα μπορούσα, εντίμως, να αναλάβω την ευθύνη να το εφαρμόσω όντας υπουργός οικονομικών.
Ο Παππάς άδραξε την ευκαιρία για να μου πει και να μου ξαναπεί πως σε καμία περίπτωση δεν έπρεπε να θεωρήσω το πρόγραμμα αυτό ως εμπόδιο.
– Δεν είσαι καν μέλος του Συριζα.
– Εντάξει, αλλά δεν περιμένετε να γίνω μέλος αν δεχθώ την θέση;
– Όχι, καθόλου, παρενέβη ο Αλέξης του οποίου η απάντηση ήταν πολύ μελετημένη. Δεν θέλω να είσαι μέλος του Συριζα. Δεν θέλω να υποφέρεις από τις αργόσυρτες και μπερδεμένες συλλογικές αποφάσεις του κόμματος.»
Συμπέρασμα:
Ο Βαρουφάκης ήταν ένα ελεύθερο ηλεκτρόνιο, χωρίς επιρροή εντός του Συριζα (δεν ήταν μέλος του). Ο Τσίπρας θεωρούσε ότι θα μπορούσε, σε περίπτωση ανάγκης, να τον παραιτήσει χωρίς να προκαλέσει μεγάλες ταραχές στο κόμμα. Το προφίλ του Βαρουφάκη αντιστοιχούσε στο κάστινγκ που είχαν ορίσει οι Τσίπρας και Παππάς: πανεπιστημιακός οικονομολόγος, λαμπρός, καλός στην επικοινωνία, ικανός να χειρίζεται την πρόκληση και την συμφιλίωση με το χαμόγελο, τέλειος γνώστης της αγγλικής γλώσσας.
Ο Αλέξης Τσίπρας αποφάσισε να λειτουργήσει σε κλειστό κύκλο, πίσω από το ίδιο του το κόμμα, παρά να εφαρμόσει έναν πολιτικό προσανατολισμό που είχε αποφασιστεί συλλογικά εντός του Συριζα και εγκριθεί δημοκρατικά από τον ελληνικό πληθυσμό. Το να ορίσει τον Γιάνη Βαρουφάκη υπουργό οικονομικών και να του συστήσει να μην γίνει μέλος του Συριζα αντιστοιχούσε σε μια λογική τεχνοκρατικής διακυβέρνησης σύμφωνα με την οποία η ευθύνη του Βαρουφάκη δεν δεσμεύονταν ούτε έναντι του Συριζα, ούτε έναντι των Ελλήνων ψηφοφόρων, αλλά μόνον έναντι του Αλέξη Τσίπρα και του μικρού του κύκλου. Είναι προφανές ότι η απουσία λαϊκής συμμετοχής και δημοκρατικών μηχανισμών στην επεξεργασία του πολιτικού προσανατολισμού ήταν αντίθετη προς την αναγκαιότητα, για μιαν αριστερή κυβέρνηση, να κινητοποιηθεί ο λαός για να μπορεί να εφαρμοστεί στην πράξη το ριζοσπαστικό πολιτικό πρόγραμμα βάσει του οποίου είχε εκλεγεί. Η υπενθύμιση των όσων συνέβησαν μεταξύ 2011 και τέλους 2014 είναι απαραίτητη για να κατανοήσουμε τί συνέβη μετά την εκλογική νίκη του Συριζα τον Ιανουάριο του 2015.
Τέλος του τρίτου μέρους της σειράς «Η αφήγηση της ελληνικής κρίσης από τον Γιάνη Βαρουφάκη: μια συντριπτική μαρτυρία κατά του ίδιου του εαυτού του»
Σημειώσεις:
[1] Γ. Βαρουφάκης, Adults in the Room, Bodley Head, London, 2017, κεφ. 3, σ. 57. Όλες οι αναφορές προέρχονται από τα κεφάλαια 3 και 4.
[2] Βλ. το κείμενο της επιστολής αυτής (στα γαλλικά) in James K. Galbraith, Crise grecque, tragedie europeenne, Le Seuil, 2016
[3] «Ouvrez les livres de comptes de la dette publique !»
[4] http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=230217 (σε γαλλική έκδοση, εδώ)
[5] Το 2011, το Έθνος της Κυριακής, εφημερίδα της κεντρο-αριστεράς, ήταν η τρίτη εφημερίδα, από πλευράς κυκλοφορίας (100.000 αντίτυπα). Η συνέντευξη όπως δημοσιεύτηκε στα ελληνικά στις 9 Ιανουαρίου 2011. Εδώ, η γαλλική έκδοση.
[6] Βλ., στα ελληνικά: Σχόλια Γιάνης Βαρουφάκης Debtocracy: Γιατί δεν συνυπέγραψα, δημοσιεύτηκε στις 11 Απριλίου 2011
[7] Βλ. σχετικά με το Debtocracy (στα γαλλικά): «Les grecs et la Debtocracy (Χρέος: οι Έλληνες και η Debtocracy)», δημοσιευμένο στις 13 Ιουλίου 2011.
[8] Βλ. την παρουσίαση της εισήγησής μου: Eric Toussaint, Greece: Symbol of Illegitimate Debt (Ελλάδα: Σύμβολο αθέμιτου χρέους), που δημοσιεύθηκε στις 12 Μαρτίου 2011. Οι κύριες προτάσεις που απέρρεαν από την εισήγησή μου εκτέθηκαν σε αυτό το κείμενο: Eric Toussaint, «Huit propositions urgentes pour une autre Europe (Οκτώ επείγουσες προτάσεις για μιαν άλλη Ευρώπη)», που δημοσιεύτηκε στα γαλλικά στις 4 Απριλίου 2011.
[9] Elena Papadopoulou and Gabriel Sakellaridis (eds.), The Political Economy of Public Debt and Austerity in the EU (Πολιτική Οικονομία του Δημόσιου Χρέους και Λιτότητα στην ΕΕ), Athens: Nissos Publications 2012, 290 p., ISBN: 9-789609-535465.
Είναι χρήσιμο να αναπαράγουμε τον πίνακα περιεχομένων αυτού του ενδιαφέροντος βιβλίου, διότι σε αυτόν εμφανίζονται τα ονόματα παραγόντων-κλειδιών του Συριζα.
Πίνακας περιεχομένων:
Elena Papadopoulou, Gabriel Sakellaridis (ο Γαβριήλ Σακελαρίδης υπήρξε εκπρόσωπος της κοινοβουλευτικής ομάδας του Συριζα, στην Βουλή, το 2015. Παραιτήθηκε τον Δεκέμβριο του 2015 καθώς διαφώνησε με την εφαρμογή του 3ου μνημονίου. Δεν είναι πλέον μέλος του Συριζα): Introduction. Section 1 – Understanding the European Debt Crisis in a Global Perspective (Εισαγωγή. Τμήμα 1 – Κατανόηση της ευρωπαϊκής χρήσης χρέους υπό παγκόσμια προοπτική)
George Stathakis (Ο Γιώργος Σταθάκης είναι υπουργός Ενέργειας και Περιβάλλοντος της κυβέρνησης Τσίπρα 2, ήταν μέλος της δεξιάς πτέρυγας του Συριζα και τελείως αντίθετος προς τον λογιστικό έλεγχο του ελληνικού χρέους. Τέλη 2015, ο Τύπος αποκάλυψε πως φερόταν να έχει ξεχάσει να δηλώσει 1,8 εκατομμύρια ευρώ και 38 ακίνητα στο «πόθεν έσχες» του) : The World Public Debt Crisis. Brigitte Unger : Causes of the Debt Crisis : Greek Problem or Systemic Problem?
Euclide Tsakalotos (Ευκλείδης Τσακαλώτος, υπουργός οικονομικών από τον Ιούλιο του 2015): Crisis, Inequality and Capitalist Legitimacy. Dimitris Sotiropoulos : Thoughts on the On-going European Debt Crisis : A New Theoretical and Political Perspective
Section 2 – The Management of the Debt Crisis by the EU and the European Elites. Marica Frangakis : From Banking Crisis to Austerity in the EU – The Need for Solidarity. Jan Toporowski : Government Bonds and European Debt Markets. Riccardo Bellofiore : The Postman Always Rings Twice : The Euro Crisis inside the Global Crisis.
Section 3 – Facets of the Social and Political Consequences of the Crisis in Europe. Maria Karamessini : Global Economic Crisis and the European Union – Implications, Policies and Challenges
Giovanna Vertova : Women on the Verge of a Nervous Breakdown : The Gender Impact of the Crisis. Elisabeth Gauthier : The Rule of the Markets : Democracy in Shambles
Section 4 – The PIGS as (Scape) Goats. Portugal – Marianna Mortagua
Ireland – Daniel Finn
Greece – Eric Toussaint
Spain – Javier Navascues
Hungary – Tamas Morva
Section 5 – Overcoming the Crisis : The Imperative of Alternative Proposals. Yannis Dragasakis (Γ. Δραγασάκης, υπουργός παρα τον πρωθυπουργό στις κυβερνήσεις Τσίπρα 1 και 2): A Radical Solution only through a Common Left European Strategy. Kunibert Raffer : Insolvency Protection and Fairness for Greece: Implementing the Raffer Proposal. Pedro Paez Perez : A Latin-American Perspective on Austerity Policies, Debt and the New Financial Architecture
Nicos Chountis (Ν. Χουντής, πρώην υφυπουργός σχέσεων με τους ευρωπαϊκούς θεσμούς της κυβέρνησης Τσίπρα 1, τον παραίτησε ο Τσίπρας επειδή αρνήθηκε την συνθηκολόγηση. Είναι ευρωβουλευτής της Λαϊκής Ενότητας από τον Σεπτέμβρη του 2015): The Debt Crisis and the Alternative Strategies of the Left. Yanis Varoufakis (ministre des finances de janvier a juillet 2015) : A Modest Proposal for Overcoming the Euro Crisis.
Section 6 – The Crucial Role of the European Left – Political Interventions. Alexis Tsipras : A European Solution for a European Problem : The Debt Crisis as a Social Crisis.
Pierre Laurent : People Should Not Pay for the Crisis of Capitalism.
Το βιβλίο υπάρχει σε μορφή PDF, στην αγγλική γλώσσα.
[10] Η Νάντια Βαλαβάνη είναι ένα δημόσιο πρόσωπο που χαίρει σεβασμού στην Ελλάδα για το θάρρος που επέδειξε κατά της δικτατορίας των συνταγματαρχών. Στηρίζει την Λαϊκή Ενότητα από τον Αύγουστο-Σεπτέμβρη του 2015.
[11] Ο Daniel Munevar συμμετείχε και αυτός σε αυτήν την συζήτηση. Ήταν μέλος της ομάδας συμβούλων του Βαρουφάκη, όταν αυτός ήταν υπουργός οικονομικών.
[12] Πηγή (γαλλικά μετάφραση από το αγγλικό κείμενο)
[13] Βλ. Eric Toussaint : «Le peuple grec se trouve aujourd’hui a l’epicentre de la crise du capitalisme (Ο ελληνικός λαός βρίσκεται σήμερα στο επίκεντρο της κρίσης του καπιταλισμού)» (στα γαλλικά).
[14] Βλ. «L’appel d’Alexis Tsipras pour une Conference internationale sur la dette est legitime (Το κάλεσμα του Αλέξη Τσίπρα για μια Διεθνή Διάσκεψη για το χρέος είναι θεμιτό – στα γαλλικά)», δημοσιεύτηκε στις 23 Οκτωβρίου 2014.
[15] Ο Ευκλείδης Τσακαλώτος που, το 2014, ήταν καθηγητής οικονομίας στο Ηνωμένο Βασίλειο, αντικατέστησε τον Βαρουφάκη, από τον Ιούλιο του 2014, στη θέση του υπουργού οικονομικών. Διατήρησε την θέση αυτή στις αρχές 2017, στην κυβέρνηση Τσίπρα 2.
[16] Y. Varoufakis, Adults in the Room, Bodley Head, London, 2017, chap. 4, p. 85. Les citations qui suivent proviennent egalement du chapitre 4.
