του Έκτορα-Ξαβιέ Δελαστίκ
Στα τέλη Φεβρουαρίου η εκπρόσωπος Τύπου του Λευκού Οίκου ανακοίνωσε σαρωτικές αλλαγές στα άτομα που θα συμμετέχουν στις συνεντεύξεις Τύπου. Περνούμε όντως στην εποχή της «ενημέρωσης των influencers»; Ας δούμε τις σημασίες αυτής της κίνησης.
Το επίπεδο και η κατεύθυνση της επίσημης δημοσιογραφίας έχει ένα μεγάλο φάσμα, και είμαστε οι τελευταίοι που θα αρνηθούμε πως αυτό το φάσμα διευρύνεται όλο και γρηγορότερα προς τα κάτω. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε πως μια από τις λειτουργίες της είναι να αποτελεί έναν ελεγκτικό μηχανισμό της αστικής τάξης προς αστούς πολιτικούς και επιχειρηματίες.
Οι πρόσφατες εξελίξεις με τα Τέμπη επανέφεραν για λίγο αυτή τη λειτουργία στην Ελλάδα, με αστικά ΜΜΕ να ασκούν πίεση στους πολιτικούς εκπροσώπους άλλων οικονομικών συγκροτημάτων. Οι συνεντεύξεις Τύπου είναι από τις λίγες στιγμές που η εκάστοτε κυβέρνηση καλείται να τοποθετηθεί, χωρίς να μπορεί να αρνηθεί εκ των υστέρων τις δηλώσεις «εκπαραθυρώνοντας» κάποιον από τους υψίσιχνους πολιτικούς αυτοφοράκηδες που διατηρεί γι’ αυτή τη χρήση.
Γι’ αυτό το λόγο είναι εξαιρετικά σημαντικοί οι όροι με τους οποίους αυτές γίνονται – όπως γνωρίζουν όλοι, υπάρχουν ερωτήσεις που αρκεί να γίνουν για να προκαλέσουν πολιτική ζημιά, ανεξαρτήτως απάντησης που θα πάρουν. Έτσι και κάθε κυβέρνηση προσπαθεί να δίνει προτεραιότητα σε φιλικά μέσα και δημοσιογράφους.
Υπό αυτό το πρίσμα εξετάζουμε τις αλλαγές που ανακοινώθηκαν από την εκπρόσωπο Τύπου του Λευκού Οίκου στις 28/01/2025, μια κίνηση με πολύ βαθύτερες προεκτάσεις απ’ όσο θα φανταζόταν όποιος γνωρίζει τους συντελεστές της. Επί λέξει, απαντώντας σε ερώτηση του Breitbart: «θα φροντίσουμε Μέσα σαν τα δικό σας – Axios και Breitbart, τα οποία είναι σεβαστά και με ακροαματικότητα – να έχουν όντως μια θέση σε αυτήν την αίθουσα κάθε μέρα. Επίσης, ξανά, προτρέπουμε οποιοδήποτε άτομο σε αυτή τη χώρα – είτε είστε παραγωγός περιεχομένου στο TikTok, blogger, ή έχετε podcast – αν παράγετε πραγματικά νέα, ανεξαρτήτως μέσου, θα σας επιτραπεί να κάνετε αίτηση για διαπίστευση Τύπου σε αυτό το Λευκό Οίκο».
Ο πυρήνας της «ενημέρωσης των influencers»
Κατ’ αρχάς, πρέπει να αναγνωρίσουμε πως ο πυρήνας της σκέψης δεν είναι ούτε καινοφανής, ούτε καινούριος. Ήδη από το καλοκαίρι του 2024, το κόμμα των Δημοκρατικών έδωσε διαπιστεύσεις ανάλογες με των ΜΜΕ σε δημιουργούς περιεχομένου πλατφορμών (TikTokers, YouTubers κ.ά.) για να καλύψουν τις διαδικασίες του. Σε επίπεδο κρατικής πολιτικής, δεν πρέπει φυσικά να ξεχνούμε τη χρήση influencers για το ξέπλυμα των παραβιάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων από τη Σαουδική Αραβία.
Η εποχή των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης έδωσε τη δυνατότητα φωνής σε άτομα και οργανώσεις που ποτέ δεν θα είχαν πρόσβαση στα κυρίαρχα ΜΜΕ και απέτρεψε τη συγκάλυψη εγκλημάτων, δίνοντας τη δυνατότητα να κυκλοφορήσουν αποδεικτικά στοιχεία στο ευρύ κοινό. Αυτό όμως δεν συνεπάγεται αυτόματα δημοκρατικότητα στην ενημέρωση. Ο ίδιος τρόπος λειτουργίας των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης εξασφαλίζει πως ελάχιστοι λογαριασμοί υψηλής ορατότητας θα έχουν πρόσβαση στη μεγάλη πλειοψηφία των πολιτών, δημιουργώντας ένα τοπίο στο οποίο η πλειοψηφία του κοινού τείνει να έχει εξαιρετικά μονόπλευρη ενημέρωση.
Αυτό όμως που αντιλαμβάνεται με ακρίβεια κάθε ηγεσία πλέον είναι πως σε αυτή την εποχή δε χρειάζεται να φιμώσει — αρκεί να παραγκωνίσει την ενημέρωση με μια πλημμύρα πληροφοριών και να αφήσει τους πολιτικά ενεργούς, προοδευτικούς ανθρώπους να ζουν ευχαριστημένοι στην ενημερωτική φούσκα τους. Και κυρίως, να μπορεί να ελέγξει αυτή την αφρόκρεμα της σύγχρονης ενημέρωσης.
Εάν μπορεί να το κάνει, με ελάχιστους λογαριασμούς και κυρίως με την ύπαρξη χρηστών που αναπαράγουν από πρώτο ή δεύτερο χέρι το περιεχόμενο αυτής της κορυφής της πυραμίδας, μπορεί να ελέγξει αρκετά αποτελεσματικά και φθηνά το περιεχόμενο της ενημέρωσης. Υπενθυμίζουμε έρευνα του 2021, κατά την οποία περίπου τα ⅔ της αντιεμβολιαστικής παραπληροφόρησης είχαν ως πηγή 12 μόλις λογαριασμούς.
Influencers στο Λευκό Οίκο και η αγορά της ενημέρωσης
Αυτές οι κινήσεις μπορούν να δημιουργήσουν από μόνες τους μια νέα γενιά influencers με οργανικές σχέσεις με τις κυβερνήσεις ή τα κόμματα που τους εξέθρεψαν. Ένας ιδιώτης με την ίδια πρόσβαση και μεταχείριση που έχουν εμπεριστατωμένα ΜΜΕ, μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε «πηγή ειδήσεων». Εξασφαλίζει έτσι την «πρωταρχική συσσώρευση» ακολούθων που επιτρέπει τη μετατροπή του σε «περσόνα πρώτης γραμμής» με σταθερό κοινό. Επειδή φυσικά δε μιλούμε για αμιγείς ιδεολόγους, πρέπει να αναφερθούμε και στην οικονομία που αναπτύσσεται γύρω από τους «δημιουργούς περιεχομένου».
Κατ’ αρχάς, οι ακροάσεις και οι εμπορικές συμφωνίες γύρω από podcasts, λογαριασμούς και εκπομπές αποφέρουν πραγματικά κέρδη σε ελάχιστους μόνο δημιουργούς περιεχομένου. Ακριβώς όμως αυτό το δημογραφικό είναι που εξετάζουμε σε όλα τα επίπεδα αυτού του άρθρου.
Μια από τις πιο χαρακτηριστικές περιπτώσεις ήταν στις ΗΠΑ η εκπομπή του Τζο Ρόγκαν, η οποία είχε καταγγελθεί για τη διάδοση ψευδών πληροφοριών για τον COVID-19 και για ρατσιστικό περιεχόμενο. Οι ανακοινώσεις από την πλατφόρμα του Spotify κατέστησαν σαφές πως τα κέρδη που έφερνε στην πλατφόρμα που φιλοξενούσε την εκπομπή του ήταν αρκετά σημαντικά, ώστε να υποστεί μόνο συμβολικές ποινές και καμία που να μειώνει την απήχησή του.
Εν κατακλείδι
Η πρώτη και εμφανέστεστη προέκταση της κίνησης Τραμπ είναι να δηλώσει εμμέσως πως η πρόσβαση των ΜΜΕ που του ασκούν κριτική σε κρίσιμες πληροφορίες δεν πρέπει να θεωρείται δεδομένη.
Δεύτερη και ίσως σημαντικότερη για τους μελλοντικούς Προέδρους, καθώς και για τους μιμητές (εγχώριους και μη) αυτής της πολιτικής, είναι ο παραγκωνισμός κριτικών ΜΜΕ με τη χρήση ετερόκλητων ιδιωτών «παραγωγών περιεχομένου».
Τρίτη και στρατηγική προέκταση είναι η εμφανώς διακριτική μεταχείριση, με τα κριτικά ΜΜΕ να παρουσιάζονται ίσα ή λιγότερο αξιόπιστα από τυχαίες διαδικτυακές προσωπικότητες, ενώ τα φίλια Μέσα θα έχουν εξέχουσα και φιλική μεταχείριση, στο μέτρο που παρέχουν πολιτική στήριξη.
Τέταρτη και οικονομική προέκταση είναι η έμμεση έτσι εξασφάλιση της οικονομικής βιωσιμότητας ενός οικοσυστήματος influencers, podcasters κλπ. της ακροδεξιάς. Θα πρόκειται για έναν κύκλο προσώπων προσδεδεμένων μακροπρόθεσμα στο πείραμα νεοφασισμού που ενσαρκώνει ο Τραμπ (καθώς αυτό θα διατηρεί το κοινό τους μόλις εγκαθιδρυθούν) και μεσοπρόθεσμα στον ίδιο τον Τραμπ, ενισχύοντας την προσωπολατρία στην οποία έχει ο ίδιος επενδύσει.
Πέμπτη και ιστορικά σημαντικότερη πολιτική προέκταση (η οποία έχει ήδη δοκιμαστεί πιλοτικά όπως π.χ. στο μηχανισμό εσωτερικής προπαγάνδας του τουρκικού κράτους) είναι η ένταξη της χρήσης των πάσης φύσεως influencers στην καθημερινή κρατική πολιτική. Όταν αυτό γίνεται με την οργάνωση και τη συνέπεια κρατικού μηχανισμού (εν αντιθέσει με τον εγχώριο, ερασιτεχνικό και κατά βάση προσωποπαγή τρόπο), αλλάζει άρδην το πεδίο της πληροφόρησης και της παραπληροφόρησης.
Οπότε και πρέπει να έχουμε βαθιά αντίληψη των νέων κανόνων από θέσεις και γνώσεις αρχής. Δεν μπορούμε να περιμένουμε την εμπειρική γνώση που αποκτούμε πάντα όταν μια νέα εξέλιξη έχει ριζώσει στην καθημερινότητα.
