Άρης Χατζηστεφάνου | Η Εφημερίδα των Συντακτών 25/06/2022
Τα περίφημα δικαιώματα των συλληφθέντων, που γνωρίσαμε από τις αμερικανικές ταινίες, ίσως σύντομα να ανήκουν στο παρελθόν ύστερα από ακόμη μία αντιδραστική απόφαση του ανώτατου δικαστηρίου των ΗΠΑ • Η πικρή εκδίκηση του επιθεωρητή Κάλαχαν.
Στη γνωστότερη σκηνή της ταινίας Dirty Harry, ο επιθεωρητής Κάλαχαν (Κλιντ Ίστγουντ) αρχίζει να πυροβολεί και να σκοτώνει τους ληστές μιας τράπεζας έως ότου φτάνει στον τελευταίο που έχει μείνει ζωντανός. Αφού τον απειλεί ότι θα του τινάξει το κεφάλι στον αέρα, αν προσπαθήσει να πιάσει μια καραμπίνα που βρίσκεται δίπλα του, τον σημαδεύει με ένα 44άρι μάγκνουμ εξηγώντας του ότι δεν θυμάται αν έχει μείνει άλλη μία σφαίρα στη θαλάμη. «Πρέπει να θέσεις στον εαυτό σου μια ερώτηση», του λέει. «Αισθάνομαι τυχερός; Λοιπόν, αλήτη αισθάνεσαι τυχερός;» Λίγα δευτερόλεπτα αργότερα, αφού πλέον τον έχει πλέον αφοπλίσει, τον υποβάλλει σε μια εικονική εκτέλεση.
Ο σκηνοθέτης Ντον Σίγκελ παρουσίασε την περσόνα του Κάλαχαν το 1971 εμπνεόμενος από πραγματικά περιστατικά. Ο φανταστικός εγκληματίας Scorpio, τον οποίο καταδίωκε ο Dirty Harry, στηριζόταν σε έναν πραγματικό κατά συρροή δολοφόνο που έμεινε γνωστός με το ψευδώνυμο Zodiac killer. Η αληθοφάνεια όμως δεν περιορίζεται εκεί. Η συγκεκριμένη σκηνή της ταινίας αποτυπώνει την πιο αντιδραστική αντίληψη που επικρατούσε στις αρχές της δεκαετίας του ’70 για τις «ελευθερίες» που έπρεπε να απολαμβάνει ένας αστυνομικός. Ο Κάλαχαν πυροβολεί ανάμεσα στο πλήθος τους κακοποιούς (οι οποίοι φυσικά είναι μαύροι) και φτάνει στο σημείο να πραγματοποιεί εικονικές εκτελέσεις, όπως έκαναν οι ναζί στον B’ Παγκόσμιο.
Δεν είναι φυσικά τυχαίο ότι στην απονομή των Όσκαρ εκείνης της χρονιάς οι διαδηλωτές που είχαν συγκεντρωθεί στο Χόλιγουντ κρατούσαν πλακάτ με το σύνθημα «Ο Dirty Harry είναι ένα σάπιο γουρούνι». Οι New York Times έγραψαν τότε ότι η ταινία ηρωοποιεί «έναν νιτσεϊκό αστυνομικό», το περιοδικό Variety σημείωνε ότι ο Κλιντ Ίστγουντ μετατρέπεται σε ένα όχημα για όσους δοξάζουν «την εγκληματική βαναυσότητα της αστυνομίας», ενώ ο New Yorker έκανε λόγο για «φασιστικό μεσαιωνισμό» που περιβάλλεται με στοιχεία παραμυθιού.
Η ταινία αποτελούσε την απάντηση της «βαθιάς Αμερικής» σε όλα τα δικαιώματα που είχαν κατακτηθεί τη δεκαετία του ’60 απέναντι στην αστυνομική αυθαιρεσία με βασικότερο τη λεγόμενη προειδοποίηση Μιράντα: «Έχεις το δικαίωμα να μη μιλήσεις. Ό,τι πεις μπορεί να χρησιμοποιηθεί εναντίον σου στο δικαστήριο…» κοκ.
Τα «δικαιώματα Μιράντα» προέκυψαν το 1966 από την απόφαση του ανώτατου δικαστηρίου στην υπόθεση Ερνέστο Μιράντα εναντίον της πολιτείας της Αριζόνας. Παρά το γεγονός ότι ο Μιράντα κατηγορούνταν για επαχθή εγκλήματα, όπως η απαγωγή και ο βιασμός μιας 18χρονης κοπέλας, οι δικαστές έμειναν στη νομική ουσία της υπόθεσης και αναγνώρισαν ότι οι αστυνομικοί είχαν παραβιάσει τα καθήκοντά τους εξαναγκάζοντας τον κατηγορούμενο να ομολογήσει χωρίς παρουσία δικηγόρου.
Εκείνη η απόφασή του ανώτατου δικαστηρίου επιστέγασε τις προσπάθειες, που είχαν ξεκινήσει από τις αρχές της δεκαετίας του ’60, αρκετές δικηγορικές ενώσεις και οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων ώστε να παρέχεται νομική βοήθεια σε κατηγορούμενους που μέχρι τότε έμεναν απροστάτευτοι στα ανακριτικά γραφεία της αστυνομίας. Η προειδοποίηση Μιράντα είχε αρκετές εξαιρέσεις που επέτρεπαν στην αστυνομία να συνεχίζει το έργο της και να συγκεντρώνει πληροφορίες από συλληφθέντες, με τη διαφορά ότι αυτές δεν μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν στο δικαστήριο εάν δεν είχαν εξαχθεί νομότυπα.
Για την ιστορία, όπως εξηγούσε ο βιογράφος του Κλιντ Ίστγουντ, Πάτρικ Μακ Γκίλιγκαν, ο ηθοποιός γνώριζε από την πρώτη στιγμή που διάβασε το σενάριο ότι η ταινία επιτίθεται στα δικαιώματα Μιράντα (για τον ίδιο λόγο μάλιστα είχε αρνηθεί τον ρόλο ο Πολ Νιούμαν). Ο Κλιντ Ίστγουντ δεν είχε κανένα πρόβλημα να υποδυθεί έναν επιθεωρητή που βασάνιζε και πυροβολούσε αδιακρίτως τα θύματά του, ενώ πίστευε ότι ο πραγματικός του αντίπαλός ήταν οι δικηγόροι και οι δικαστές που δεν του επέτρεπαν να επιβάλλει τον νόμο και την τάξη της Άγριας Δύσης.
Παρά το γεγονός πάντως ότι το Χόλιγουντ συνέχισε απτόητο να εξυμνεί τη βαναυσότητα και την παραβίαση των νόμων από την αστυνομία, η συγκεκριμένη μάχη του Dirty Harry χάθηκε. Για δεκαετίες, η ανάγνωση της προειδοποίησης Μιράντα έγινε συνώνυμο κάθε αστυνομικής σειράς και ταινίας. Έρευνες μάλιστα απέδειξαν ότι από τα μέσα της δεκαετίας του ’80, εν πολλοίς χάρη στις συνεχείς αναφορές σε ταινίες, το 93% των Αμερικανών πολιτών γνώριζε ότι έχει δικαίωμα νομικής εκπροσώπησης μετά τη σύλληψη και το 80% ότι έχει το δικαίωμα να μη μιλήσει στους αστυνομικούς.
Όπως εξηγούσαν, όμως, ερευνητές της νομικής σχολής του Πανεπιστημίου του Κλίβελαντ, η ανάγνωση της προειδοποίησης Μιράντα άρχισε να εξαφανίζεται από τον κινηματογράφο και τις τηλεοπτικές σειρές απηχώντας την πραγματικότητα που βίωναν και οι πολίτες στους δρόμους. Το μόνο που έμενε ήταν να αναλάβει ένας ανώτατος δικαστής να «καθαρογράψει» αυτό το νομικό πισωγύρισμα.
Την Πέμπτη, λοιπόν, το ανώτατο δικαστήριο των ΗΠΑ έκρινε ότι πολίτες που παρανόμως δεν ενημερώθηκαν για τα δικαιώματά τους δεν έχουν πλέον το δικαίωμα να κινηθούν νομικά εναντίον των αστυνομικών, γεγονός που σύμφωνα με αναλυτές νομικών θεμάτων θα οδηγήσει στο σταδιακό «ξήλωμα» των δικαιωμάτων Μιράντα. Η απόφαση έρχεται ως συνέχεια σε ορισμένες από τις πιο αντιδραστικές δικαστικές αποφάσεις στην ιστορία του τελευταίου αιώνα με τις οποίες το δικαστικό κατεστημένο στηρίζει το λόμπι της οπλοκατοχής και επιτίθεται στα δικαιώματα των γυναικών.
Ο Dirty Harry έχει πλέον κάθε λόγο να σφίξει το χέρι των δικαστών, που κάποτε μισούσε, γνωρίζοντας ότι κατέβηκαν στον δικό του, βρόμικο στίβο. Feeling lucky, punk?
