Ηταν 23 Νοεμβρίου του 1963 όταν το BBC αποφάσισε να μεταδώσει το πρώτο επεισόδιο μιας τηλεοπτικής σειράς επιστημονικής φαντασίας για παιδιά, που θα άλλαζε για πάντα το τηλεοπτικό τοπίο στη Βρετανία και όλο τον κόσμο.
Η υποχθόνια μουσική των τίτλων αρχής έδεσε απρόσμενα, εκείνο το απόγευμα, με το κλίμα που επικρατούσε σε ολόκληρο τον πλανήτη καθώς μόλις την προηγούμενη ημέρα είχε δολοφονηθεί ο Αμερικανός πρόεδρος Τζον Φιτζέραλντ Κένεντι. Οι μεταπολεμικές βεβαιότητες του αγγλοσαξονικού κόσμου κλονίζονταν και ένας ήρωας που θα μπορούσε να ταξιδεύει στον χρόνο και να κατατροπώνει τους κακούς, απ’ όπου και αν προερχόταν, ήταν πιο ευπρόσδεκτος από ποτέ.
Στα εκατοντάδες αφιερώματα που ετοίμασαν τα βρετανικά μέσα ενημέρωσης, τις τελευταίες ημέρες, συζητήθηκε κάθε λεπτομέρεια της σειράς: από το μουσικό θέμα, που μεταμόρφωσε την ηλεκτρονική μουσική, μέχρι τεχνικές λεπτομέρειες για το πώς κινούνταν τα ρομπότ και τα τέρατα που γέμιζαν για πέντε δεκαετίες της τηλεοράσεις σε ολόκληρη την Ευρώπη.
Το πιο ενδιαφέρον ερώτημα όμως τέθηκε από το περιοδικό New Statesman με αφοπλιστική σαφήνεια: Είναι ο Doctor Who αριστερός;
Σίγουρα είχε ένα προβληματάκι με τη Θάτσερ, έσπευσαν να απαντήσουν ορισμένοι, θυμίζοντας ένα χαρακτηριστικό επεισόδιο στο οποίο η πρωθυπουργός της Βρετανίας βομβαρδίζει χωρίς κανένα λόγο ένα εχθρικό διαστημόπλοιο το οποίο όχι μόνο δεν απειλεί τη Γη, αλλά απομακρύνεται από τον πλανήτη μας. Για τους Βρετανούς ήταν μια άμεση αναφορά σε ένα από τα πιο βρόμικα εγκλήματα πολέμου της βρετανικής ιστορίας, όταν η Μάργκαρετ Θάτσερ βύθισε το καταδρομικό «Μπελγκράνο» της Αργεντινής, το οποίο μετέφερε εκατοντάδες τραυματίες από τον πόλεμο των Φόκλαντ.
O Doctor Who είχε δώσει δείγματα «αντικαθεστωτικής» γραφής ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’70, όταν μετέφερε στη μικρή οθόνη τις δύο μεγάλες απεργιακές κινητοποιήσεις των Βρετανών ανθρακωρύχων του 1972 και του 1974. Οι δικοί του ανθρακωρύχοι απεργούσαν στον πλανήτη Πέλαντον διεκδικώντας καλύτερες συνθήκες εργασίας από την τοπική «αστική τάξη».
Ηταν η εποχή που οι οικονομίες της Δύσης βυθίζονταν σε μια βαθιά δομική κρίση, για πρώτη φορά μετά την εκρηκτική ανάπτυξη που ακολούθησε τον Β” Παγκόσμιο Πόλεμο, αλλά τα ισχυρά συνδικάτα εξασφάλιζαν, αν μη τι άλλο, ότι η κρίση δεν θα έπληττε αποκλειστικά τους εργαζομένους.
Αντίθετα στη δεκαετία του ’80, όταν οι ανθρακωρύχοι έχαναν τη μεγάλη μάχη με τη Μάργκαρετ Θάτσερ, στη βρετανική τηλεόραση δεν κυριαρχούσε πλέον το πνεύμα του Doctor Who αλλά της τηλεοπτικής σειράς Yes Minister (Μάλιστα κύριε υπουργέ) – ίσως η πρώτη και σίγουρα η τελευταία φορά που η νεοφιλελεύθερη ιδεολογία επέδειξε τόσο πηγαίο και αστείρευτο χιούμορ (λέγεται μάλιστα ότι η Θάτσερ έγραψε και ένα από τα σενάρια της σειράς).
Ηταν λοιπόν ο εξωγήινος ταξιδευτής του χρόνου μια γνήσια αριστερή φωνή μέσα στον συντηρητισμό της βρετανικής κρατικής τηλεόρασης; Η απάντηση είναι ναι και όχι. Οσα παραδείγματα προοδευτικών μηνυμάτων και αν εντοπίσει κανείς στις πέντε δεκαετίες της ύπαρξής του, μπορεί πολύ εύκολα να εντοπίσει και άλλα τόσα που προδίδουν μια συντηρητική έως αντιδραστική ιδεολογία. Οταν ο Τόνι Μπλερ θα προσδέσει το Λονδίνο στο άρμα της αμερικανικής αυτοκρατορίας, αρκετά από τα επεισόδια του Doctor Who θυμίζουν πλέον απελπιστικά το πνεύμα αμερικανικών σειρών όπως το «24 ώρες». Οι «εξωδικαστικές δολοφονίες», οι ανακρίσεις αλλά και τα βασανιστήρια υπόπτων νομιμοποιούνται προς χάριν μιας «αντιτρομοκρατικής» πολιτικής που υπόσχεται να σώσει τον κόσμο.
Προφανώς η απόδοση πολιτικών χαρακτηριστικών σε ένα ήρωα επιστημονικής φαντασίας τις περισσότερες φορές αποτελεί απλώς μια θεωρητική άσκηση. Παρόλα αυτά αρκετοί υπερήρωες κατάφεραν να εκφράσουν τα ιδιαίτερα πολιτικά και οικονομικά χαρακτηριστικά της εποχή τους. Ο Σούπερμαν εξέφρασε τον αμερικανικό προπολεμικό συντηρητισμό των μεσαίων στρωμάτων των ΗΠΑ με τον ίδιο τρόπο που ο Μπάτμαν ενσάρκωσε την πολιτική του «νόμου και της τάξης». Αντίθετα ο Σπάιντερμαν ως γνήσιο τέκνο της δεκαετίας του ’70 υιοθέτησε μια σαφώς πιο «αντικομφορμιστική» συμπεριφορά. Ο Doctor Who, αν και δεν συγκαταλέγεται στην κατηγορία των υπερ-ηρώων, έδειξε πολύ μεγαλύτερη προσαρμοστικότητα στο πνεύμα κάθε εποχής. Ισως γιατί, όπως σημείωνε πρόσφατα και το New Statesman, η συγκεκριμένη τηλεοπτική σειρά θα μπορούσε να χαρακτηριστεί «επιστημονική φαντασία ανοιχτού κώδικα», με την έννοια ότι κάθε γενιά σεναριογράφων αλλά και ηθοποιών που ενσάρκωναν τον Doctor πατούσαν στη δουλειά των προκατόχων τους για να «πλάσουν» με όποιο τρόπο ήθελαν τις δικές τους ιστορίες. Παρ’ όλα αυτά με μια αφαιρετική και απλουστευτική ματιά θα μπορούσε κανείς να εντάξει τον Doctor Who στην ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία: φιλολαϊκός και αντιιμπεριαλιστής όταν οι συνθήκες το επέτρεπαν και βαθιά αντιδραστικός όταν το πολιτικό και οικονομικό σύστημα απαιτούσε συστράτευση σε βάρος των συλλογικών δικαιωμάτων και των κατακτήσεων αιώνων. Είναι και αυτή μια στάση «ευθύνης» που αποτελεί όμως αντίφαση επί τοις όροις με την έννοια της Αριστεράς.
Info
Ακούστε
The Final Cut
Το δριμύ κατηγορώ των Pink Floyd προς τη Θάτσερ για τον πόλεμο των Φόκλαντ – αυτό που ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες χαρακτήριζε «πόλεμο δυο καραφλών για μια τσατσάρα».
Διαβάστε
Doctor Who and Race
Είκοσι πέντε ερευνητές, συγγραφείς και ακαδημαϊκοί αναλύουν θέματα όπως η εθνική ταυτότητα, ο ρατσισμός, το τέλος της αποικιοκρατίας κ.ά. μέσα από επεισόδια της τηλεοπτικής σειράς.
Άρης Χατζηστεφάνου
Εφημερίδα των Συντακτών 08/12/2013
Σχετικά θέματα:
Μισός αιώνας Doctor Who
