Οι λάτρεις των στρογγυλών αριθμών θα τιμήσουν το 2019 τις επετείους μεγάλων επαναστάσεων και εξεγέρσεων που άφησαν το στίγμα τους στον 20ό αιώνα. Κάποιες πραγματοποιήθηκαν στο όνομα μιας μεγάλης «αφήγησης» και κάποιες εναντίον της.
«Λέτε ότι “η τάξη βασιλεύει στο Βερολίνο!” Ηλίθιοι δήμιοι! Η “τάξη” σας είναι χτισμένη πάνω στην άμμο. Αύριο η επανάσταση θα υψωθεί ξανά και βροντώντας τα όπλα της με τις σάλπιγγες να αντηχούν θα αναγγείλει προκαλώντας σας τρόμο: ήμουν, είμαι, θα είμαι». Η Ρόζα Λούξεμπουργκ, λίγο μετά την ήττα της εξέγερσης των Σπαρτακιστών στο Βερολίνο, τον Ιανουάριο του 1919, και μερικά μόλις 24ωρα πριν από την εκτέλεσή της, με απόφαση των Γερμανών Σοσιαλδημοκρατών, προβλέπει την έλευση της επανάστασης.
Το όνειρό της δεν θα γίνει πραγματικότητα για τη Γερμανία. Ο 20ός αιώνας, όμως, θα φέρει αρκετές επιτυχημένες και λιγότερο επιτυχημένες επαναστάσεις, που φέτος θα γιορταστούν με επετείους για τα 40, τα 60 ή τα 70 χρόνια τους.
Η Κουβανική Επανάσταση, που συμπληρώνει 60 χρόνια από την ημέρα που ο δικτάτορας Μπατίστα εγκατέλειψε το νησί, γιορτάστηκε ήδη στην Αβάνα. Εξίσου δυνατά φώτα δημοσιότητας θα διεκδικήσει φυσικά και η Κινεζική Επανάσταση, για τα 70 της. Δύο επαναστάσεις που αμφισβήτησαν το κυρίαρχο οικονομικό μοντέλο της Δύσης, αλλά αντιμετωπίστηκαν με εντελώς διαφορετικό τρόπο από την Ουάσινγκτον στο απόγειο του Ψυχρού Πολέμου: η Κίνα, μετά τη διπλωματία του πινγκ πονγκ από το δίδυμο Νίξον – Κίσινγκερ, αντιμετωπίστηκε κυρίως σαν ανάχωμα απέναντι στην επιρροή της Σοβιετικής Ενωσης.
Αντίθετα, η Κούβα τιμωρήθηκε με ένα από τα πιο σκληρά και μακροχρόνια εμπάργκο στην ανθρώπινη ιστορία, ακριβώς λόγω της συμμαχίας της με την πρώην ΕΣΣΔ. Στην πρώτη περίπτωση, το σταδιακό άνοιγμα του Ντενγκ Χσιαοπίνγκ στην οικονομία της αγοράς θα δημιουργήσει, ύστερα από μερικές δεκαετίες, μια οικονομική υπερδύναμη που στηρίζεται όμως σε τρομακτικές ανισότητες και μεσαιωνικού τύπου εκμετάλλευση εργαζομένων από ξένες πολυεθνικές. Αντίθετα, στην αποκλεισμένη Κούβα τα πρώτα σημάδια ανισότητας θα κάνουν την εμφάνισή τους μόλις τα τελευταία χρόνια, μετά το μετριοπαθές άνοιγμα του Ραούλ Κάστρο στην οικονομία της αγοράς.
Επανάσταση είναι η μάχη, μέχρι θανάτου, ανάμεσα στο παρελθόν και το μέλλον – Φιντέλ Κάστρο
Το έτος 1979 θα έχει επίσης την τιμητική του φέτος, καθώς συμπληρώνονται σαράντα χρόνια από την Επανάσταση του Ιράν, της Νικαράγουας αλλά και της Γρενάδας. Και τα τρία γεγονότα, που σημειώθηκαν στη δεύτερη κορύφωση του Ψυχρού Πολέμου, ανέτρεψαν αυταρχικά, δικτατορικά καθεστώτα τα οποία είτε επιβίωναν με τη στήριξη των ΗΠΑ ή είχαν τοποθετηθεί απευθείας από την Ουάσινγκτον (όπως στην περίπτωση του σάχη της Περσίας, που ανέλαβε την εξουσία μετά την ανατροπή του Μοσαντέκ με το αμερικανο-βρετανικό πραξικόπημα του 1953).
Ενώ όμως οι επαναστάσεις στη Νικαράγουα και τη Γρενάδα, που καθοδηγούνταν από αριστερά και μαρξιστικά κινήματα, έφεραν άμεσα κοινωνικές αλλαγές, στο Ιράν οι ισλαμιστές απομόνωσαν από την πρώτη στιγμή τις πιο προοδευτικές δυνάμεις, μετατρέποντας μια γνήσια κοινωνική επανάσταση σε θρησκευτική.
Η αντίδραση των ΗΠΑ πάντως ήταν λυσσαλέα και στις τρεις περιπτώσεις: Προκειμένου να απομονώσουν το Ιράν, πυροδότησαν και στήριξαν τον πόλεμο με το Ιράκ αλλά και το πραξικόπημα στη γειτονική Τουρκία. Στη Νικαράγουα ο Ρέιγκαν χρηματοδότησε και εκπαίδευσε τα τάγματα θανάτου των Κόντρας απέναντι στην επαναστατική κυβέρνηση των Σαντινίστας, ενώ το σοσιαλιστικό εγχείρημα της Γρενάδας τερματίστηκε ολοκληρωτικά με την αμερικανική στρατιωτική εισβολή του 1983.
Οπως παρατηρούσε μερικά χρόνια αργότερα ο Νόαμ Τσόμσκι, «όσο φτωχότερη και πιο αδύναμη είναι η χώρα […] στην οποία πραγματοποιείται έστω και η μικρότερη κοινωνική επανάσταση, τόσο πιο υστερική είναι η αντίδραση της Ουάσινγκτον. Αποκορύφωμα αποτέλεσε η μικροσκοπική Γρενάδα των 100.000 κατοίκων, η οποία, σύμφωνα με τον επιτελάρχη των ΗΠΑ, “σε περίπτωση σοβιετικής επίθεσης, θα παρεμπόδιζε τη μεταφορά πετρελαίου στη δυτική Ευρώπη, αφήνοντας τους συμμάχους των ΗΠΑ ανυπεράσπιστους”!».
Το 2019, όμως, φέρνει και τις επετείους εξεγέρσεων (που έλαβαν καταχρηστικά τον τίτλο της επανάστασης), οι οποίες θα τερματίσουν προηγούμενες επαναστάσεις. Σε αυτή την περίπτωση οι ΗΠΑ δεν είναι ο εχθρός αλλά πολύ συχνά υποκινητής και συνοδοιπόρος. Φέτος, συμπληρώνονται τριάντα χρόνια από τις «επαναστάσεις» του 1989 στην Ανατολική Ευρώπη που ξεκίνησαν από το αναίμακτο ντόμινο της Πολωνίας, της Ουγγαρίας, της Ανατολικής Γερμανίας, της Βουλγαρίας και της Τσεχοσλοβακίας και κατέληξαν στις βίαιες συγκρούσεις και την εκτέλεση του ζεύγους Τσαουσέσκου στη Ρουμανία, τον Δεκέμβριο της ίδιας χρονιάς.
Είναι, λοιπόν, το 2019 μια χρονιά με επετείους κερδισμένων ή χαμένων και αλλοιωμένων επαναστάσεων; Ισως το ίδιο το ερώτημα να χρειάζεται επαναδιατύπωση. «Οι μάχες της επανάστασης ξεχωριστά η κάθε μία καταλήγουν στην τυπική ήττα» έγραφε στο ίδιο κείμενο η Ρόζα Λούξεμπουργκ και συνέχιζε: «Η επανάσταση όμως είναι η μόνη μορφή “πολέμου” –κι αυτός είναι ένας αξιοπερίεργος νόμος της ιστορίας– στην οποία η τελική νίκη μπορεί να προετοιμαστεί μόνο με μια σειρά από “ήττες”».
INFO
Διαβάστε:
Ρόζα (εκδόσεις Πόλις)
Ο Τζόναθαν Ραμπ μετατρέπει την επανάσταση της Γερμανίας και την εξέγερση των Σπαρτακιστών σε αστυνομικό μυθιστόρημα.
Άρης Χατζηστεφάνου
Εφημερίδα των Συντακτών – 5/1/2019