Οι εξελίξεις στην Ουκρανία και η προσέγγιση Ρωσίας -Κίνας πυροδοτούν νέα διαμάχη για τη βιωσιμότητα του δολαρίου ως παγκόσμιου νομίσματος
«Όλα τελειώνουνε κι όλα περνάνε, ιδέες βασίλισσες κακογερνάνε» έλεγε κάποτε ο Κώστας Βάρναλης. Και αν η πρόβλεψή του ισχύει και για τους βασιλιάδες, εκτός από τις βασίλισσες, αρκετοί οικονομολόγοι και διεθνείς αναλυτές προβλέπουν ότι ένας από τους «κακογερασμένους» μονάρχες που παίρνουν το δρόμο της απόσυρσης είναι και το δολάριο ως παγκόσμιο νόμισμα.
Οι ιστορικοί, που έχουν τη δυνατότητα να βλέπουν τις εξελίξεις σε βάθος αιώνων δεν έχουν την παραμικρή αμφιβολία για την μελλοντική συντριβή του εθνικού νομίσματος των ΗΠΑ. Το Βυζάντιο διατηρούσε κάποτε το προνόμιο να εκδίδει το «παγκόσμιο νόμισμα» με την βεβαιότητα που το κάνει σήμερα και η αμερικανική κεντρική τράπεζα, σύντομα όμως είδε την οικονομική παντοκρατορία του να αντικαθίσταται από τα δουκάτα της Βενετίας και αργότερα από τα ασημένια νομίσματα της Ισπανίας.
Στα τέλη του 19ου αιώνα, όταν το 60% του παγκόσμιου εμπορείου πραγματοποιούνταν σε βρετανικές λίρες, οι κεντρικοί τραπεζίτες ορκίζονταν στο στέμμα ότι δεν υπήρχε τίποτα που θα μπορούσε να απειλήσει τη νομισματική κυριαρχία του Λονδίνου. Ακριβώς έναν αιώνα (και δυο παγκόσμιους πολέμους) αργότερα η λίρα θύμιζε ένα σωρό από στάχτες σε σχέση με το παλαιό μεγαλείο της. Το πρόβλημα είναι ότι αυτό που μπορούν να προβλέψουν με βεβαιότητα οι ιστορικοί για το μέλλον του δολαρίου, δεν μπορούν να το κάνουν τόσο εύκολα οι δημοσιογράφοι και οι οικονομολόγοι που καλούνται να «μαντέψουν» τι συμβεί όχι σε βάθος αιώνων αλλά μερικών χρόνων.
Ρώσικη ρου(β)λέτα
Από την πρώτη στιγμή που η Ουάσινγκτον επέβαλε οικονομικό αποκλεισμό στη Μόσχα, για τη στάση της στην Ουκρανία, τα ρωσικά μέσα ενημέρωσης άρχισαν να διαρρέουν ότι υψηλόβαθμα στελέχη της Gazprom και στενοί συνεργάτες του Πούτιν εισηγούνται την αντικατάσταση του δολαρίου ως μέσου συναλλαγών στην αγορά ενέργειας.
Αρχικά οι σχετικές πληροφορίες αντιμετωπίστηκαν σαν ένα ακόμη επεισόδιο στον πόλεμο της προπαγάνδας και δεν ήταν λίγοι αυτοί που μιλούσαν για το ποντίκι-ρούβλι που βρυχάται απέναντι στον βασιλιά δολάριο. Ύστερα όμως από την κολοσσιαία ενεργειακή συμφωνία στην οποία κατέληξε η Μόσχα με το Πεκίνο, αυτό που αρχικά φάνταζε σαν μπλόφα της ρωσικής διπλωματίας άρχισε να προκαλεί έντονη ανησυχία στην απέναντι πλευρά του Ατλαντικού.
Μπορεί η συγκεκριμένη συμφωνία να μην περιείχε ρήτρες για την αντικατάσταση του δολαρίου από το ρωσικό ρούβλι ή το κινεζικό ρενμιντί (γουάν), λίγες ημέρες αργότερα όμως ο διευθύνων σύμβουλο της Gazporm, Αντρέι Γκρουγκλόφ, δήλωσε μέσω του Bloomberg ότι το σενάριο αντικατάστασης του δολαρίου στις διμερείς συναλλαγές της Κίνας και της Ρωσίας είναι ακόμη στο τραπέζι.
Η συζήτηση πέρασε γρήγορα και σε επίπεδο των κεντρικών τραπεζών καθώς εκπρόσωποι των δυο πλευρών συζήτησαν σενάρια αλλαγής των συναλλαγματικών τους αποθεμάτων και έκδοσης και αγοράς ομολόγων στα εθνικά νομίσματα.
Παρόλα αυτά, όσοι οικονομολόγοι προέβλεψαν τις τελευταίες δεκαετίες το τέλος του βασιλιά δολαρίου και την αντικατάστασή του από το ευρώ ή από κάποιο «καλάθι νομισμάτων», δηλαδή από ένα σύστημα που θα στηρίζεται στη μέση αξία των ισχυρότερων νομισμάτων του πλανήτη, είτε αναγκάστηκαν να μεταθέσουν τις προβλέψεις τους για το μέλλον ή απλώς να ζητήσουν ταπεινά συγγνώμη.
Η Ουάσινγκτον έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην αποτυχία αυτών των προβλέψεων παρεμβαίνοντας, ακόμη και στρατιωτικά, όταν ξένες πετρελαιοπαραγωγές δυνάμεις εξέφραζαν «φωναχτά» την ιδέα τους να αντικαταστήσουν το εθνικό νόμισμα των ΗΠΑ στις συναλλαγές. Ο Σαντάμ Χουσεϊν βρέθηκε να κρέμεται σε ένα σκοινί στη Βαγδάτη, το άψυχο σώμα του Καντάφι σέρνονταν αιμόφυρτο στους δρόμους της Λιβύης ενώ όσοι άλλοι ηγέτες είχαν τολμήσει να ψελλίσουν παρόμοιες ιδέες (από τον Αχμεντινετζάντ στο Ιράν μέχρι τον Ούγκο Τσάβες στη Βενεζουέλα) αντικαταστάθηκαν από προέδρους και πρωθυπουργούς που είτε δεν θέλουν είτε αισθάνονται ότι δεν μπορούν να αμφισβητήσουν την παντοκρατορία του δολαρίου.
Παρόλα αυτά το ισχυρό χαρτί της Ουάσινγκτον, δηλαδή η στρατιωτική και γεωπολιτική υπεροχή, με την οποία επιχειρεί να διατηρήσει τη νομισματική της κυριαρχία, ενδέχεται να μετατραπεί και σε αχίλλειο πτέρνα του δολαρίου. Δεν είναι λίγες οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις, με πρώτη αυτή της Γαλλίας, που δέχονται καθημερινά παράπονα από τράπεζες όπως η BNP για τις οικονομικές κυρώσεις που επιβάλλει κατά διαστήματα η Ουάσινγκτον σε βασικούς εμπορικούς εταίρους της ΕΕ όπως η Ρωσία και το Ιράν. Συγκεκριμένα η BNP κινδυνεύει να χάσει 10 δισεκατομμύρια δολάρια κατηγορούμενη για οικονομικές δοσοληψίες με ιρανικές εταιρείες, τις οποίες ο πρόεδρος Ομπάμα τοποθέτησε σε μαύρη λίστα χωρίς καν να ζητήσει τη γνώμη της ευρωπαϊκής ένωσης.
Ο μόνος λόγος για τον οποίο η Ουάσινγκτον μπορεί να επιβάλλει τη θέλησή της στη συγκεκριμένη περίπτωση είναι ότι η κεντρική της τράπεζα εκδίδει το νόμισμα των διεθνών συναλλαγών το οποίο στηρίζει και με στρατιωτικά μέσα. Διαισθανόμενη τη δυσφορία αρκετών παικτών της παγκόσμιας οικονομικής σκακιέρας η Κίνα χαλάρωσε το τελευταίο διάστημα τους περιορισμούς στη χρήση του εθνικού της νομίσματος ώστε να μπορεί να χρησιμοποιηθεί ευκολότερα σαν αποθεματικό από άλλες τράπεζες. Το αποτέλεσμα ήταν ότι σύντομα του γουάν ξεπέρασε το ευρώ ως το δεύτερο πιο διαδεδομένο νόμισμα διεθνών συναλλαγών μετά το δολάριο.
Ο μεγάλος Ευρωπαίος ασθενής
Ανεξαρτήτως της έκβασης που θα έχουν οι συνομιλίες για την αντικατάσταση του δολαρίου ως μέσου συναλλαγών στην αγορά ενέργειας, εύκολα μπορεί να προβλέψει κανείς ποιος θα είναι ο μεγάλος χαμένος σε περίπτωση προώθησης των σχεδίων σινο-ρωσικής συνεργασίας: Η Ευρωπαϊκή Ένωση.
Το ευρώ, που μέχρι πρόσφατα παρουσιάζονταν ως ο αδιαφιλονίκητος «δελφίνος για την αντικατάσταση του δολαρίου, περιθωριοποιείται όχι μόνο λόγω τω δομικών αδυναμιών του αλλά και γιατί οι Βρυξέλλες φαίνεται ότι ποντάρισαν σε λάθος «άλογο» αποδεχόμενες τις αμερικανικές κυρώσεις απέναντι στη Ρωσία. Σε σχετικά πρόσφατη ανάλυσή του ο σύμβουλος του Πούτιν, Σεργκέι Γκλαζίεφ, υποστήριζε ότι ενδεχόμενη κλιμάκωση του ρωσικού αποκλεισμού θα στοιχίσει στην ΕΕ τουλάχιστον ένα τρισεκατομμύριο δολάρια καθώς οι ρωσικές εταιρείες δεν θα είναι σε θέση να εξυπηρετήσουν τα χρέη τους σε ευρωπαϊκές τράπεζες (μια πρόβλεψη που αποτελεί παράλληλα και απειλή από τη Μόσχα) ενώ η Ευρώπη θα πρέπει να ξεχάσει την Gazprom για την ενεργειακή της τροφοδοσία και να στηριχθεί στο πολύ ακριβότερο υγροποιημένο φυσικό αέριο των ΗΠΑ.
Ο Γκλαζίεφ προέβλεπε επίσης ότι μια τέτοια εξέλιξη θα προσδέσει ακόμη περισσότερο την ΕΕ στην Διατλαντική Συμφωνία Εμπορίου και Επενδύσεων (TTIP) «μετατρέποντας την Ευρώπη σε οικονομική αποικία των ΗΠΑ». Αν και οι προβλέψεις του συμβούλου του Πόυτιν μπορεί να χαρακτηριστούν από ορισμένους σαν ένα συνονθύλευμα απειλών και ευσεβών πόθων σε καμία περίπτωση δεν μπορεί κανείς να τις αγνοήσει.
Ο βασιλιάς δολάριο μπορεί να αντέξει τις πιέσεις ή μπορεί να καταποντιστεί υπό το βάρος των ιστορικών εξελίξεων. Το ερώτημα είναι αν ο βασιλιάς ευρώ, λόγω των δομικών αδυναμιών του αλλά και άστοχων πολιτικών επιλογών κινδυνεύει, να μετατραπεί σε βασιλιά καρνάβαλο στον εντεινόμενο νομισματικό πόλεμο.
Άρης Χατζηστεφάνου
ΕΠΙΚΑΙΡΑ Ιούλιος 2014
