Κρύος ιδρώτας λούζει τα στελέχη μεγάλων επιχειρήσεων σε ολόκληρο τον πλανήτη κάθε φορά που διαβάζουν την στήλη του Φρεντ Πιρς στον Βρετανικό Guardian. Θα είναι άραγε η σειρά τους αυτή την εβδομάδα; Θα φέρει στην επιφάνεια στοιχεία που θα τινάξουν στον αέρα τις διαφημιστικές εκστρατείες τις οποίες προετοίμαζαν για μήνες;
Ο Πιρς δεν είναι ένας τυχαίος συντάκτης περιβαλλοντικών θεμάτων. Γνωστός στο ευρύ κοινό για τις συνεργασίες του με περιοδικά και εφημερίδες, από το New Scientist μέχρι τον Independent και από το Foreign Policy μέχρι το Time έχει μετατραπεί σε «κυνηγό κεφαλών» για όσες εταιρείες προβάλλουν ένα φιλικό προς το περιβάλλον προφίλ, το οποίο δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα.
Η στήλη του ξεσκεπάζει κάθε εβδομάδα αυτό που οι αγγλοσάξονες αποκαλούν Greenwash – σε ακριβή μετάφραση πράσινο σοβάτισμα. Στο πέρασμα του χρόνου έχουν προταθεί δεκάδες ορισμοί για τις συγκεκριμένες πρακτικές, ο απλούστερος όμως λέει ότι μια εταιρεία επιδίδεται σε «greenwashing» όταν δαπανά περισσότερα χρήματα για να προβάλλει στο κοινό τον οικολογικό της χαρακτήρα απ’ όσα δαπανά για να βοηθήσει το περιβάλλον.
Όταν λοιπόν ο Φρεντ Πιρς αποφάσισε να ασχοληθεί, από τη στήλη του, με το πρόγραμμα απόσυρσης αυτοκινήτων που προωθούσε στην μεγάλη Βρετανία ο υπουργός επιχειρηματικότητας Πίτερ Μάντελσον, οι εκπρόσωποι των μεγαλύτερων αυτοκινητοβιομηχανιών πάγωσαν. «Μη με παρεξηγείτε» έσπευσε να μας διευκρινίσει ο Φρεντ Πιρς με μια σχεδόν αδιόρατη δόση βρετανικού φλέγματος «δεν είμαι εναντίον της απόσυρσης, απλώς πιστεύω ότι γίνεται για να ενισχύσει τις αυτοκινητοβιομηχανίες και όχι τόσο το περιβάλλον»!
Η βασική ιδέα στην οποία στήριξε το άρθρο του είναι απλή: «Ένα καινούργιο αυτοκίνητο» μας λέει «έχει βέβαια χαμηλότερες εκπομπές ρύπων από την εξάτμιση αλλά σημασία έχει να δούμε τις εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα που δημιουργούνται από τη διαδικασία κατασκευής του». Για να στηρίξει την άποψή του, ότι η απόσυρση ίσως τελικά να μην είναι τόσο «πράσινη» όσο διαφημίζεται, ο Πιρς πέρασε αρκετές ημέρες υπολογίζοντας τα οφέλη από τις νέες αντιρρυπαντικές τεχνολογίες των οχημάτων και τις επιπτώσεις από την κατασκευή τους. «Οι περισσότερες βιομηχανίες» μας εξηγεί «υποστηρίζουν ότι για κάθε νέο όχημα που παράγουν εκπέμπουν στο περιβάλλον περίπου 600 έως 800 κιλά αερίων που συμβάλλουν στο φαινόμενο του θερμοκηπίου».
Σύμφωνα με τον συνομιλητή μας ένα μέσο ευρωπαϊκό αυτοκίνητο το οποίο διανύει κατά μέσο όρο 1650 χιλιόμετρα το χρόνο παράγει την ίδια ποσότητα σε διάστημα δυο χρόνων. Εάν αντικαταστήσεις αυτό το αυτοκίνητο με ένα νεότερο μοντέλο μπορείς να μειώσεις τις ετήσιες εκπομπές έως και κατά 350 κιλά διοξειδίου του άνθρακα. Αυτό όμως πρακτικά σημαίνει ότι χρειάζεσαι από δυο έως πέντε χρόνια για να «αποσβέσεις» την επιβάρυνση που προκαλείται στο περιβάλλον από την κατασκευή του νέου σου αυτοκινήτου.
Οι μέχρι στιγμής υπολογισμοί του Φρεντ Πιρς φαίνεται να καταρρίπτουν την μαγική εικόνα που προβάλλουν αρκετές κυβερνήσεις σε ολόκληρο τον κόσμο για τα οφέλη από τα προγράμματα απόσυρσης. Ακόμη και έτσι όμως αν σκεφτούμε ότι μια μέση ευρωπαϊκή οικογένεια θα διατηρήσει το όχημά της για τουλάχιστον 8 χρόνια παραμένει ένα μικρό όφελος για τον πλανήτη.
Ο συνομιλητής μας όμως φαίνεται ότι δεν έχει εξαντλήσει ακόμη το οπλοστάσιό του. «Τα στοιχεία που μας δίνουν οι αυτοκινητοβιομηχανίες» μας λέει «δεν περιλαμβάνουν την επεξεργασία των πρώτων υλών που σύμφωνα με ορισμένους υπολογισμούς μπορεί να δημιουργήσουν από τέσσερις έως πέντε τόνους διοξειδίου του άνθρακα».
Με τους νέους υπολογισμούς ο Πιρς καταλήγει στο συμπέρασμα ότι θα πρέπει να οδηγούμε το νέο, φιλικό προς το περιβάλλον, αυτοκίνητό μας για τουλάχιστον μια δεκαετία έως ότου αρχίσουμε να βοηθάμε το περιβάλλον. Μέχρι τότε όμως ίσως θα χρειαστεί να αγοράσουμε καινούργιο.
Στη Βρετανία, ο Πίρς θα θύμιζε έναν μοναχικό Δον Κιχώτη που τα βάζει με το πρόγραμμα απόσυρσης ένα δεν είχε βρεθεί στο πλευρό του ένας από τους σημαντικότερους αναλυτές περιβαλλοντικών θεμάτων – ο διάσημος συγγραφέας και ακτιβιστής Τζορτζ Μόνμπιο. Από τη δική του στήλη, πάλι στον Guardian, ο Μόνμπιο χαρακτήρισε το βρετανικό πρόγραμμα απόσυρσης ως την «μεγαλύτερη απάτη» για το περιβάλλον των τελευταίων χρόνων. Και οι δυο αναλυτές συμφωνούν ότι τα ίδια χρήματα που προσφέρει το βρετανικό δημόσιο (περίπου 2.000 στερλίνες για κάθε παλαιό αυτοκίνητο) θα μπορούσαν να προσφέρουν πολλαπλάσια οφέλη στο περιβάλλον εάν κατέληγαν στην ενίσχυση των δημόσιων μέσων μεταφοράς.
Παρόλα αυτά ο Φρεντ Πιρς είναι έτοιμος να ρίξει αρκετό νερό στο κρασί του αποδεχόμενος ορισμένα από τα επιχειρήματα των μεγάλων αυτοκινητοβιομηχανιών. «Οι υπολογισμοί μου» μας εξηγεί «λαμβάνουν ως δεδομένο ότι ο καταναλωτής θα ανταλλάξει το παλιό του αυτοκίνητο με ένα νέο ίδιας ισχύος. Εάν όμως προτιμήσει ένα μικρότερο αυτοκίνητο, που καταναλώνει λιγότερα καύσιμα, τότε μπορεί πραγματικά να συμβάλλει στην προστασία του περιβάλλοντος».
Το πρόβλημα όμως, σύμφωνα με τον Φρεμτ Πιρς, είναι ότι συνήθως οι κυβερνήσεις δεν προσφέρουν κίνητρα για την αγορά μικρότερων αυτοκινήτων ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις το δέλεαρ των χρημάτων οδηγεί στην αγορά ακόμη μεγαλύτερων οχημάτων. Όλα λοιπόν εξαρτώνται από τον «περιβαλλοντικό πατριωτισμό» του καταναλωτή αλλά και την γενικότερη κατάσταση της οικονομίας. Στις Ηνωμένες Πολιτείες, λόγου χάρη, όπου η οικονομική κρίση αναγκάζει τους οδηγούς να εγκαταλείψουν τα μεγαθήρια που οδηγούσαν μέχρι σήμερα η αγορά ενός νέου αυτοκινήτου έχει πραγματικά νόημα.
Σε χώρες μάλιστα που διαθέτουν δική τους αυτοκινητοβιομηχανία κάθε πρόγραμμα απόσυρσης ενισχύει εκτός από το περιβάλλον και την τοπική οικονομία. Τι γίνεται όμως στις χώρες που εισάγουν τα αυτοκίνητά τους από το εξωτερικό; «Όλα είναι θέμα ισορροπίας» καταλήγει ο Φρεντ Πιρς «εάν ο καταναλωτής θέλει να βοηθήσει το περιβάλλον θα βρει τον τρόπο. Οι κυβερνήσεις όμως καλά θα κάνουν να σταματήσουν να λένε ότι κόπτονται για το περιβάλλον».
Άρης Χατζηστεφάνου
Περιοδικό GK, Καθημερινή Μάρτιος 2010
