Υπάρχει ένα κοινό μοτίβο στην περίοδο της κατοχής, της δικτατορίας και της σημερινής οικονομικής «κατοχής» του μνημονίου; Μπορούν τα τάγματα εφόδου του Χίτλερ και του Μουσολίνι να συγκριθούν με την ελληνική οργάνωση 3Ε του μεσοπολέμου ή ακόμη και με σημερινές δυνάμεις της ακροδεξιάς που αναπτύσσονται από την Ουκρανία μέχρι και την Ελλάδα;
Ερωτήματα σαν κι αυτά, που μας απασχολούσαν για χρόνια, αποτελούν τον πυρήνα του νέου ντοκιμαντέρ ΦΑΣΙΣΜΟΣ Α.Ε, που επιχειρεί να ανοίξει μια νέα (και ελπίζουμε… θυελλώδη) συζήτηση για θέματα που μέχρι σήμερα θεωρούνταν ταμπού.
Όπως και οι προηγούμενες παραγωγές της Infowar Productions, το ΦΑΣΙΣΜΟΣ Α.Ε. απεκδύεται το μανδύα μιας υποτιθέμενης «αντικειμενικότητας» και ξεκαθαρίζει ότι επιθυμεί να καταθέσει μια συγκεκριμένη και όσο το δυνατόν καλύτερα τεκμηριωμένη άποψη. Ποιος θα μπορούσε άλλωστε να συνοψίσει σε περίπου 80 λεπτά ένα φαινόμενο που διαπνέει τη νεότερη και σύγχρονη ελληνική ιστορία και το οποίο μπορεί να αναλυθεί ταυτόχρονα σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο. Η δική μας απόφαση ήταν εξ’ αρχής να εστιάσουμε στην οικονομική ανάγνωση και κυρίως στο ρόλο που έπαιξαν συγκεκριμένοι επιχειρηματίες στην εποχή της κατοχής, της δικτατορίας αλλά και του μνημονίου.
Στην περίπτωση της Ελλάδας, η οικονομική προσέγγιση της άκρας δεξιάς και του φασισμού μας επιτρέπει, σύμφωνα με τον καθηγητή σύγχρονης ιστορίας του ΑΠΘ, Γιώργο Μαργαρίτη να βρούμε ομοιότητες ανάμεσα σε φαινομενικά ασύνδετες στιγμές της ελληνικής ιστορίας. Για τον ίδιο η κατοχή και η δικτατορία αποτελούν τις δυο σημαντικότερες περιόδους συσσώρευσης κεφαλαίου για μια μικρή ομάδα επιχειρηματιών, που συνεργάστηκαν με τους κατακτητές και τους πραξικοπηματίες αντίστοιχα. «Στην περίοδο της κατοχής» μας εξηγεί ο γνωστός ιστορικός «χτίστηκαν αυτά που σήμερα αποκαλούμε μεγάλα “τζάκια” της ελληνικής οικονομίας». Ο δημοσιογράφος και συγγραφέας Δημοσθένης Κούκουνας, γνωστός στους αναγνώστες των «Επικαιρων» για την σειρά τόμων με τίτλο «Ιστορία της κατοχής», φαίνεται να συμφωνεί απόλυτα σε ό,τι αφορά το ρόλο του δοσιλογισμού και του μαυραγοριτισμού στη δημιουργία της οικονομικής ελίτ που ελέγχει ακόμη και σήμερα την Ελλάδα. Οι ιστορίες που μας διηγείται ξεκινούν από το ρόλο του συγκροτήματος Λαμπράκη στα χρόνια της κατοχής μέχρι τη συνεργασία της οικογένειας Παπακωνσταντίνου με το καθεστώς Τσολάκογλου. «Είναι μύθος να λέμε ότι οι Έλληνες επιχειρηματίες δεν συνεργάστηκαν» αναφέρει ο Κούκουνας καθώς απαριθμεί γνωστά ονόματα μεγάλων επιχειρηματιών που τροφοδοτούσαν τον γερμανικό στρατό ακόμη και με υλικά οχυρωματικών έργων.
Η κατάσταση φυσικά δεν διέφερε σε καμία από τις χώρες που βρέθηκαν υπό γερμανική κατοχή. «Η σχέση των Ευρωπαίων επιχειρηματιών με τον φασισμό είναι σχεδόν ερωτική» λέει ο Γ.Μαργαρίτης και μπαίνει απευθείας στην ουσία του ζητήματος σημειώνοντας ότι «η βάση του δοσιλογισμού δεν ήταν ηθική αλλά προέκυπτε από τις συγκεκριμένες κάθε φορά σχέσεις παραγωγής». Η μεγάλη διαφορά όμως, όπως μας εξηγεί ο καθηγητής του ΑΠΘ, Σπύρο Μαρκέτος είναι ότι «η Ελλάδα αποτέλεσε τη μοναδική χώρα στην Ευρώπη στην οποία οι συνεργάτες των Ναζί δεν έχασαν τον πόλεμο» και φυσικά δεν τιμωρήθηκαν ποτέ για την προδοσία τους.
Τη δική της εμπειρία για έναν από τους ισχυρότερους ανθρώπους της εποχής, τον αντιπρόσωπο της Siemens στην Ελλάδα και εμπνευστή των Ταγμάτων Ασφαλείας, Γιάννη Βουλπιώτη, δίνει η κόρη του, Ιζαμπέλα Παλάσκα – με ιστορίες βγαλμένες από το συναρπαστικό βιβλίο της «Άγγελος ή Δαίμονας» (εκδ. Λιβάνης). Πίσω από την προσωπική ιστορία ενός ανθρώπου, που ήταν διατεθειμένος να φτάσει στα άκρα για να προστατεύσει, όπως έλεγε, τη χώρα από τον κίνδυνο του κομμουνισμού υπάρχει και ένα ακόμη μοτίβο που επαναλαμβανόταν σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες πριν και κατά τη διάρκεια του δευτέρου πολέμου: οι ισχυρότεροι οικονομικοί παράγοντες συνεργάζονταν με τους κατακτητές και συχνά χρηματοδοτούσαν οι ίδιοι τάγματα εφόδου που λειτουργούσαν συμπληρωματικά στα στρατεύματα κατοχής.
Αν και όλοι οι ιστορικοί, που μιλούν στο ντοκιμαντέρ, είναι ιδιαίτερα επιφυλακτικοί απέναντι σε κάθε προσπάθεια σύγκρισης της εποχής του μεσοπολέμου ή του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου με τη λεγόμενη οικονομική «κατοχή» του μνημονίου, η σύγκριση είναι σε ορισμένες περιπτώσεις αναπόφευκτη. Κυρίως αν αφαιρέσει κανείς τον παραλογισμό του ναζιστικού καθεστώτος και εστιάσει στην οικονομική λογική με την οποία λαμβάνονταν πολιτικές αποφάσεις.
Θα μπορούσαμε λοιπόν να συγκρίνουμε τις πράξεις νομοθετικού περιεχομένου, που κυριαρχούσαν στα τελευταία χρόνια της δημοκρατίας της Βαϊμάρης, με τη σημερινή πρακτική διαδοχικών κυβερνήσεων στην Ελλάδα; Μπορεί η προσπάθεια ορισμένων πολιτικών να μετατρέψουν το μεταναστευτικό πρόβλημα σε αποδιοπομπαίο τράγο μιας δομικής κρίσης της οικονομίας να συγκριθεί με την αντιμετώπιση των Εβραίων από τη ναζιστική Γερμανία; Θα μπορούσε κάποιος να εντοπίσει στοιχεία ευγονικής στις πιο ακραία νεοφιλελεύθερες πολιτικές στον κλάδο της υγείας – εκεί δηλαδή όπου το κέρδος μπαίνει πάνω από το καθήκον προστασίας της ανθρώπινης ζωής;
Για αρκετούς, τα συγκεκριμένα ερωτήματα αποτελούν από μόνα τους ύβρη. Είναι γεγονός άλλωστε ότι η ευκολία ορισμένων να συγκρίνουν όλα τα δεινά του σήμερα με τις χειρότερες στιγμές του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου είναι συχνά ανιστόρητη και επικίνδυνη. Όσο μένουν όμως αναπάντητα τέτοιου είδους ερωτήματα τόσο πιθανότερο γίνεται να επαναλάβουμε τα πιο τρομακτικά λάθη από την ιστορία του 20ου αιώνα.
Η δική μας προσέγγιση στο θέμα πάντως κυκλοφορεί ελεύθερα από το βράδυ της Πέμπτης 10, Απριλίου. O Λεωνίδας Βατικιώτης συμμετέχει όπως πάντα στη δημοσιογραφική ομάδα, που ενισχύεται αυτή τη φορά και με τον Αποστόλη Φωτιάδη, ο Θάνος Τσάντας έχει την συνολική ευθύνη της παραγωγής και ο Ερμής Γεωργιάδης της μουσικής.
Όπως και τα δυο προηγούμενα ντοκιμαντέρ της Infowar Productions, το Debtocracy και το Catastroika, το ΦΑΣΙΣΜΟΣ Α.Ε χρηματοδοτείται αποκλειστικά από τους θεατές του, οι οποίοι μπορούν να συνεισφέρουν οικονομικά αλλά και να κατεβάσουν το ντοκιμαντέρ από τη διεύθυνση fascism-inc.com. Καθώς γράφονταν αυτές οι γραμμές είχαν προγραμματιστεί περίπου 130 δημόσιες προβολές μόνο για την πρώτη ημέρα της κυκλοφορίας του στην Ελλάδα, την Κύπρο και άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Υπό αυτή την έννοια το ΦΑΣΙΣΜΟΣ Α.Ε μετατρέπεται σε ένα από τα μεγαλύτερα πειράματα ανεξάρτητης δημοσιογραφίας στην Ευρώπη συνεχίζοντας στο δρόμο των δυο προηγούμενων παραγωγών τις οποίες έχουν παρακολουθήσει τουλάχιστον πέντε εκατομμύρια άνθρωποι. Και όπως πάντα ο τελικός λόγος ανοίκει στους θεατές του.
Άρης Χατζηστεφάνου
ΕΠΙΚΑΙΡΑ Απρίλιος 2014
