Οι οικονομικοί συντάκτες των μεγαλύτερων τηλεοπτικών δικτύων των ΗΠΑ δυσκολεύονταν να κρύψουν την ικανοποίησή τους από το ξέφρενο ράλι του Dow Jones, ο οποίος για πρώτη φορά στην ιστορία του έφτασε τις 18.000 μονάδες. «Τα Χριστούγεννα ήρθαν νωρίτερα» ήταν η φράση που κυριαρχούσε στις περισσότερες αναλύσεις ενώ σύντομα επικράτησε και ο όρος «το ράλι του Αγιου Βασίλη». Μέσα σε μια μόλις εβδομάδα ο δείκτη κέρδισε χίλιες μονάδες φτάνοντας στις 18.024 μονάδες ενώ είχε ξεκινήσει την χρονιά με 16.264.
Όπως παρατήρησαν όμως ορισμένοι πιο ψύχραιμοι αναλυτές, η ευφορία των παροικούντων τη Wall Street θύμιζε απελπιστικά το κλίμα που επικρατούσε στα τέλη του 2006, λίγους μήνες δηλαδή πριν ξεκινήσει η παρ’ολίγον ολοκληρωτική κατάρρευση του χρηματοπιστωτικού οικοδομήματος. Στην πραγματικότητα σχεδόν ποτέ άλλοτε η πορεία του αμερικανικού χρηματιστηρίου δεν απείχε τόσο από την εικόνα της πραγματικής οικονομίας.
Είναι γεγονός ότι το αμερικανικό υπουργείο εμπορείου κατέγραψε τους τελευταίους μήνες αύξησης της καταναλωτικής δαπάνης κατά 3.2%, η οποία οφείλεται σε σημαντικό βαθμό στις πωλήσεις αυτοκινήτων λόγω της πτώσης στις τιμές του πετρελαίου. Από τους δείκτες που πραγματικά ευημερούν όμως, όπως τα κέρδη των μεγάλων επιχειρήσεων που σημείωσαν άνοδο 3.1% στο τρίτο τέταρτο, κανένας δεν φαίνεται να συνδέεται με μια υγιή οικονομία που παράγει θέσεις εργασίας. Για πρώτη φορά από το 1929 αυτά τα κέρδη αντιστοιχούν σε τόσο μεγάλο ποσοστό του ΑΕΠ ενώ οι μισθοί, οι συντάξεις και τα επιδόματα έχουν πέσει στα επίπεδα του 1984 σε σχέση πάντα με το ΑΕΠ.
Ακόμη όμως και η πολυδιαφημισμένη «σταθερότητα των αγορών» κρύβει πίσω της περιστατικά πανικού και συνεχών «προσεισμικών» κρίσεων. Ολόκληρο το 2014 χαρακτηρίστηκε από περιόδους αιφνιδιαστικών αναταραχών, με αποκορύφωμα το λεγόμενο «στιγμιαίο κραχ» της 15ης Οκτωβρίου, που ακολουθούνταν από σημαντική άνοδο των χρηματιστηριακών δεικτών. Το μυστικό, φυσικά, πίσω από το οικονομικό «θαύμα» είναι ότι οι κεντρικές τράπεζες λειτουργούσαν συνεχώς σαν τους γιατρούς στις μονάδες εντατικής θεραπείας, που επαναφέρουν τους ασθενείς στη ζωή μόλις δουν τον καρδιογράφο να δείχνει μια ευθεία γραμμή. Η μόνη διαφορά είναι ότι αντί για ηλεκτρικό ρεύμα οι «γιατροί των αγορών» χορηγούν ισχυρές δόσεις ρευστότητας. Για άλλη μια χρονιά δηλαδή, η «σταθερότητα» επιτεύχθηκε χάρη στις συνεχείς παρεμβάσεις των «ανεξάρτητων» κεντρικών τραπεζών των ΗΠΑ, της Ευρώπης και της Ιαπωνίας, οι οποίες χρησιμοποίησαν δισεκατομμύρια δολάρια και ευρώ των φορολογούμενων για να δίνουν συνεχείς ενέσεις στο χρηματοπιστωτικό τομέα.
Αξίζει να ρίξει κανείς μια σύντομη ματιά στα ιστορικά δεδομένα του τελευταίου αιώνα για να κατανοήσει το μέγεθος της παρέμβασης των κεντρικών τραπεζών: Η αμερικανική Fed χρειάστηκε 95 χρόνια προκειμένου τα στοιχεία του ενεργητικού της να φτάσουν τα 900 δισεκατομμύρια δολάρια και μόλις έξι εβδομάδες (μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers) για να διπλασιαστούν. Σήμερα ξεπερνούν τα τέσσερα τρις δολάρια. Καθώς οι κεντρικές τράπεζες του πλανήτη ακολουθούσαν το αμερικανικό παράδειγμα, προσπαθώντας να επουλώσουν τη δομική αποτυχία του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, το άθροισμα του ενεργητικού τους έφτασε να ξεπερνά τα 16 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Η διαδικασία αυτή όμως υποκρύπτει και μια πρωτοφανή για την ιστορία της ανθρωπότητας μεταφορά πλούτου από τα λαϊκά στρώματα στην κορυφή των τραπεζικών ιδρυμάτων, τα οποία αντί να τιμωρηθούν για την αποτυχία τους «επιδοτήθηκαν» από τις κυβερνήσεις. Το αποτέλεσμα είναι ότι το σύστημα βρίσκεται πλέον αντιμέτωπο με δυο τεράστιους κινδύνους που θα μπορούσαν να το τινάξουν στον αέρα ανά πάσα στιγμή: από τη μια τη διεύρυνση των οικονομικών ανισοτήτων, η οποία προκαλεί πολιτική αστάθεια και από την άλλη τον κίνδυνο να αποκαλυφθεί η γιγαντιαία φούσκα που συντηρείται μόνο χάρη στη συνεχή ροή φτηνού κεφαλαίου προς τις αγορές. Και σε ένα σύστημα που στηρίζεται στην «ψυχολογία των αγορών» και όχι στα δεδομένα της πραγματικής οικονομίας ο πανικός μπορεί να επέλθει ακόμη και από ένα τυχαίο περιστατικό.
Αντίθετη με το κλίμα του χρηματιστηρίου, όμως δεν είναι μόνο η πορεία της αμερικανικής οικονομίας στις ΗΠΑ αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. Η Ευρωπαϊκή οικονομία απέχει έτη φωτός από τα επίπεδα ανάπτυξης που σημειώνονταν πριν από το 2007 ενώ στην Ιαπωνία τα λεγόμενα Abenomics, η οικονομική πολιτική του πρωθυπουργού Σίνζο Αμπε, δεν φαίνεται ότι θα καταφέρουν να ανασύρουν την χώρα από την ύφεση. Ακόμη και η κινεζική οικονομία παρουσιάζει έντονα σημάδια κόπωσης χωρίς ορατά σημάδια επαναφοράς στους προηγούμενους ρυθμούς οικονομικής ανάπτυξης.
Παράλληλα δυο σημαντικά στοιχεία της παγκόσμιας αγοράς συνηγορούν για επιδείνωση της οικονομίας, η οποία δεν συνάδει με το κλίμα ενθουσιασμού στην αμερικανική χρηματαγορά: η συνεχής πτώση των τιμών στην αγορά πετρελαίου και μεταλλευμάτων. Αν και στην πρώτη περίπτωση πίσω από την πτώση κρύβεται και ένα γεωπολιτικό παιχνίδι της Ουάσιγκτον και του Ριάντ, που στόχο έχει να «γονατίσει» τις οικονομίες της Ρωσίας και του Ιράν, σε βάθος χρόνου η αγορά φαίνεται να προβλέπει και μείωση της παγκόσμιας ζήτησης. Αυτό λοιπόν που σήμερα παρουσιάζεται σαν παράγοντας αναζωογόνησης της οικονομίας σε βάθος χρόνου αποτελεί ένδειξη μελλοντικών προβλημάτων.
Η πορεία της παγκόσμιας οικονομίας λοιπόν φαντάζει σταθερή και οι δείκτες των διεθνών χρηματιστηρίων βαίνουν αυξανόμενοι επειδή ο μεγάλος ασθενής βρίσκεται υπό τη συνεχή μηχανική υποστήριξη των κεντρικών τραπεζών
Άρης Χατζηστεφάνου
ΕΠΙΚΑΙΡΑ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ 2014
