(Πρώτη δημοσίευση 2007)
Έχει περάσει πάνω από μισός αιώνας από την πρώτη κυκλοφορία του περίφημου βιβλίου On the Road του Τζακ Κέρουακ. Ο πατέρας της γενιάς των Μπίτ προσέφερε στην αμερικανική λογοτεχνία ένα μοναδικό έργο για τις ατέρμονες περιπλανήσεις του στις εθνικές οδούς των ΗΠΑ. Ένα έργο που παρά τον αναμφισβήτητο αντικομφορμισμό του έμεινε πιστό στο σύμβολο του αμερικανικού ατομισμού κι φιλελευθερισμού.
Η εικόνα του οδηγού που χάνεται στην ατελείωτη ευθεία των αμερικανικών αυτοκινητόδρομων συμπύκνωνε τα οικονομικά δόγματα που η Ουάσινγκτον επιχειρούσε να επιβάλλει σε ολόκληρο τον πλανήτη μετά το τέλος του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Απέναντι στους σοβιετικούς σιδηρόδρομους, ο αμερικανικός αυτοκινητόδρομος συμβόλιζε το θρίαμβο της ιδιωτικής πρωτοβουλίας. Οικοδομώντας το μικροαστικό όνειρο της απόκτησης ενός αυτοκινήτου επέτρεπε τη γιγάντωση της αυτοκινητοβιομηχανίας και της πετρελαιοβιομηχανίας.
Δεν είναι τυχαίο ότι αρκετές από τις χώρες που βρίσκονταν εκείνη την περίοδο υπό την άμεση ή έμμεση γεωπολιτική κυριαρχία των ΗΠΑ, αναγκάστηκαν από αμερικανικές εταιρείες να εγκαταλείψουν τις υποδομές των μέσων μαζικής μεταφοράς και να στραφούν στη δημιουργία οδικών δικτύων. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα η Τουρκία η οποία έλαβε εντολές από μηχανικούς των ΗΠΑ να αφήσει κατά μέρος το δίκτυο σιδηροδρόμων (σύμβολο του κεμαλικού κρατισμού) και να στρέψει όλες τις επενδύσεις υποδομής προς την κατασκευή εθνικών οδών.
“Τα τρένα είναι κομμουνιστικά” θα έλεγε μερικές δεκαετίες αργότερα ο Τουργκούτ Οζάλ όταν επέβαλε στη χώρα τα νεοφιλελεύθερα δόγματα της Μάργκαρετ Θάτσερ και του Ρόναλντ Ρίγκαν. Ακόμη και η Ελλάδα όμως σαρώθηκε εκείνη την εποχή από τους φιλελεύθερους ανέμους των ΗΠΑ (με πλέον ορατή επίπτωση τις καταστροφικές αποφάσεις του Καραμανλή για τα μέσα μεταφοράς).
Θα ανέμενε λοιπόν κάποιος ότι οι ΗΠΑ, ως πρωτεύουσα του σύγχρονου καπιταλισμού, θα διέθεταν σήμερα ένα αξιοζήλευτο οδικό δίκτυο καθώς και όλες τις σχετικές υποδομές. Η πραγματικότητα όμως αποδεικνύεται ελαφρώς διαφορετική. Όπως αποκαλύφθηκε ύστερα από την κατάρρευση της γέφυρας στη Μινεσότα το 2007, τουλάχιστον 70.000 γέφυρες δεν πληρούν τις προδιαγραφές ασφαλείας.
Το εθνικό δίκτυο που συνδέει τον Ειρηνικό με τον Ατλαντικό ωκεανό έχει ηλικία μισού αιώνα (πρόκειται δηλαδή για τους ίδιους δρόμους από τους οποίους περνούσε και ο Κέρουακ) ενώ μελέτες υποστηρίζουν ότι το 83% των υποδομών για μεταφορές δεν θα καλύπτει τις ανάγκες της χώρας στην επόμενη δεκαετία. Το μεγαλύτερο μέρος των δικτύων που συνδέουν τις αμερικανικές πολιτείες κατασκευάστηκε για να εξυπηρετήσει μια χώρα 150 εκατομμυρίων κατοίκων ενώ σήμερα ο πληθυσμός ξεπερνά τα 300 εκατομμύρια.
Σχολιάζοντας αυτή την κατάσταση αρκετοί προοδευτικοί αναλυτές αναζήτησαν τα αίτια στις υπερπόντιες πολεμικές περιπέτειες των ΗΠΑ. “Εάν δεν πολεμούσαμε στο Ιράκ” είπαν “θα μπορούσαμε να διαθέσουμε περίπου ένα τρισεκατομμύριο δολάρια σε υποδομές μεταφορών”. Η παρατήρηση είναι απόλυτα σωστή. Η ανάλυση όμως είναι ελαφρώς απλοϊκή.
Η κατάσταση των οδικών υποδομών δεν είναι απλώς αποτέλεσμα κακής διαχείρισης κεφαλαίων. Για άλλη μια φορά ο αυτοκινητόδρομος αποτελεί σύμβολο του κυρίαρχου οικονομικού δόγματος. Σε αντίθεση με την εποχή των προέδρων Ρούσβελτ και Αϊζενχάουερ, όπου το κράτος προσέφερε στον ιδιωτικό τομέα τις υποδομές που απαιτούνταν, ο αχαλίνωτος καπιταλισμός της εποχής Μπους επιχειρεί να ξεπουλήσει και αυτές τις υποδομές σε ιδιωτικά κονσόρτσιουμ Όπως υποστήριξαν αρκετοί συγκoινωνιολόγοι, η εγκατάλειψη του οδικού δικτύου (το οποίο ανήκει κατά 98% στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση) προετοιμάζει το έδαφος για την ανάθεση κατασκευής και συντήρησης των δρόμων σε εταιρείες. Ιδιωτικοί κολοσσοί επενδύσεων όπως η Μόργκαν Στάνλει, η Γκόλντμαν Σακς και η Μέριλ Λίντς προετοιμάζουν ειδικά ταμεία για την εξαγορά υποδομών του δημοσίου.
Ακόμη και ξένα κονσόρτσιουμ όμως διεκδικούν ένα κομμάτι της πίτας. Πρόσφατα κοινοπραξία επιχειρήσεων από την Ισπανία και την Αυστραλία απέκτησαν τα δικαιώματα χρήσης του οδικού δικτύου της Ιντιάνα για 75 χρόνια έναντι 3.85 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Μια επένδυση που αναμένεται να τους προσφέρει κέρδη 11 δις δολαρίων από τα έσοδα των διοδίων.
Την ίδια στιγμή τα όργανα του χρηματιστηριακού κεφαλαίου, όπως η Γουόλ Στριτ Τζέρναλ, παρουσιάζουν την κατάρρευση της γέφυρας ως αποτέλεσμα της αδυναμίας του δημοσίου να διαχειριστεί μεγάλα έργα και καλούν την κυβέρνηση να τα παραδώσει σε ιδιώτες. Η περικοπή της φορολογίας που επέβαλε η κυβέρνηση Μπους στερεί από τα δημόσια ταμεία τη δυνατότητα να συντηρήσουν τις εθνικές υποδομές. Όταν ο Μπους ανέλαβε τα καθήκοντά του το δημόσιο ταμείο για τους αυτοκινητόδρομους παρουσίαζε πλεόνασμα της τάξης των 25 εκατομμυρίων δολαρίων.
Πριν περάσει μια δεκαετία το ίδιο ταμείο βρίσκεται στα όρια της χρεωκοπίας. Τα έσοδά του, που προέρχονται ως επί το πλείστον από τη φορολογία της βενζίνης, εκμηδενίστηκαν πριν από περίπου δύο χρόνια όταν η κυβέρνηση απέρριψε προτάσεις για μια μικρή αύξηση των φόρων.
Προκύπτει λοιπόν μια ακόμη αυτοεκπληρούμενη προφητεία: Τα κοράκια της Γουόλ Στριτ κατηγορούν την ομοσπονδιακή κυβέρνηση για αδυναμία εκπλήρωσης του έργου της και αυτή, μειώνοντας τη φορολογία και αυξάνοντας τις πολεμικές δαπάνες, επιβεβαιώνει ότι δεν είναι σε θέση να προσφέρει στοιχειώδης υπηρεσίες στους πολίτες.
Κανένας δεν θυμίζει φυσικά τι ακριβώς συνέβη ύστερα από αντίστοιχες απόπειρες ιδιωτικοποίησης έργων υποδομής όπως οι σταθμοί παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος και τα αντίστοιχα δίκτυα μεταφοράς. Η εκτόξευση της τιμής της κιλοβατώρας ύστερα από την εισαγωγή των εταιρειών ηλεκτροδότησης στο χρηματιστήριο αλλά και τα συνεχή μπλακ άουτ σε πολιτείες όπως η Καλιφόρνια απέδειξαν τους κινδύνους που ελλοχεύουν από την εισβολή ιδιωτών σε τόσο κρίσιμους τομείς.
Ο σύγχρονος Κέρουακ θα περνούσε σήμερα από δρόμους με λακκούβες, από ετοιμόρροπες γέφυρες κι από περιοχές βυθισμένες στο σκοτάδι. Ο φιλελεύθερος αυτοκινητόδρομος τον οποίο ύμνησε πριν από πενήντα χρόνια έδωσε τη θέση του στις λεωφόρους του νεοφιλελευθερισμού. Δέστε λοιπόν σφιχτά τη ζώνη ασφαλείας.
* H φωτογραφία είναι στιγμιότυπο από την ταινία Final Destination 5
Αρης Χατζηστεφάνου
ΠΡΙΝ Αύγουστος 2007
