Δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Επίκαιρα το Σεπτέμβριο του 2012
Ήταν Ιούνιος του 2006 στην Αυστρία όταν οι διοργανωτές μια διεθνούς συνάντησης ενεργειακών κολοσσών από έξι ευρωπαϊκές χώρες είχαν την φαεινή ιδέα να προσφέρουν στους φιλοξενούμενούς τους μια βραδιά στην όπερα της Βιέννης. Και το έργο που θα παρακολουθούσαν ήταν το Ναμπούκο του Βέρντι. Τις επόμενες ημέρες οι εκπρόσωποι από την Γερμανία, την Αυστρία, την Ουγγαρία, τη Ρουμανία, τη Βουλγαρία και την Τουρκία αποφάσισαν ότι το δημιούργημά τους – ένας αγωγός φυσικού αερίου που θα συνέδεε τη γεωργία με την Αυστρία – θα έπαιρνε το όνομα της όπερας που είχαν παρακολουθήσει.
Με τη σύμφωνη γνώμη και την ουσιαστική ενθάρρυνση της Ουάσινγκτον και ισχυρών οικονομικών κέντρων στη Δυτική Ευρώπη ο Ναμπούκο σχεδιαζόταν να ανακόψει ή ακόμη και να ανατρέψει την ενεργειακή κυριαρχία της Ρωσίας στην Ευρώπη. Μεταφέροντας 31 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου το χρόνο θα άλλαζε τις ισορροπίες στην ενεργειακή σκακιέρα της Ευρασίας. Ο βασιλιάς Ναβουχοδονόσορας (Ναμπούκο) όμως ήρθε να στοιχειώσει τα όνειρα των ΗΠΑ και των συμμάχων τους. Η επίσημη απόφαση, πριν από μερικές εβδομάδες της BP, να αποχωρήσει οριστικά από το κονσόρτσιουμ εταιρειών που θα συμμετείχαν στην κατασκευή έδωσε τη χαριστική βολή σε έναν ασθενή που βρισκόταν εδώ και χρόνια σε κωματώδη κατάσταση. Η πρώτη αποχώρηση, που αποσταθεροποίησε σε μη αναστρέψιμο βαθμό το οικοδόμημα, είχε έρθει από την ουγγρική εταιρείας MOL. Όσο για τον επικήδειο λόγο, αυτόν ανέλαβε να εκφωνήσει η Γερμανική RWE η οποία στήριζε με όλες τις δυνάμεις της τη δημιουργία του αγωγού (σημείωση 4/12/2012 : το περιοδικό Focus μεταφέρει την πληροφορία ότι η RWE σκοπεύει να απαοχωρήσει μέχρι το τέλος του 2012). Σήμερα κάποιοι μιλούν για τη δημιουργία ενός «μίνι-ναμπούκο» ο οποίος θα έχει το μισό μήκος και θα μεταφέρει πολύ μικρότερες ποσότητες φυσικού αερίου από τα τουρκοβουλγαρικά σύνορα στην Αυστρία.
Οι παροικούντες τα γραφεία των ενεργειακών κολοσσών γνώριζαν εδώ και χρόνια ότι το κόστος της κατασκευής είχε εκτιναχθεί από τα 8 δισ ευρώ σε τουλάχιστον 15 (κάποιοι μιλούσαν έως και για 25) ενώ δεν μπορούσε να εξασφαλισθεί επαρκής τροφοδοσία με φυσικό αέριο από την Ασία. Τελευταία ευκαιρία για τον Ναμπούκο ήταν η τροφοδοσία από χώρες και περιοχές όπως το Τουρκμενιστάν, το Βόρειο Ιράκ ή το Ιράν. Οι δυο πρώτες περιπτώσεις όμως θεωρούνταν εξαιρετικά ασταθείς για τις πολυεθνικές της ενέργειας, που καλούνταν να επενδύσουν δισεκατομμύρια σε αυτό το έργο. Παράλληλα η Ουάσινγκτον γνώριζε ότι το να φέρει στο ενεργειακό παιχνίδι το Ιράν, προκειμένου να αντισταθμίσει την επιρροή της Μόσχας, θα ήταν σαν να πυροβολεί τα πόδια της. Από παίγνιο μηδενικού αθροίσματος λοιπόν ο Ναμπούκο μετατράπηκε γρήγορα στη λεγόμενη lose – lose situation, μια κατάσταση στην οποία όλοι οι εμπλεκόμενοι θα έβγαιναν χαμένοι.
Η σύγκρουση των δυο Γερμανιών
«Ας μην έχουμε καμία αμφιβολία ποιός είναι ο πραγματικός νικητής», υποστήριζε σε κεντρικό άρθρο του το γερμανικό περιοδικό Spiegel, ενταφιάζοντας οριστικά τον αγωγό Ναμπούκο ύστερα από επτά χρόνια προσπαθειών για την κατασκευή του. Οι συντάκτες του Spiegel όμως δεν αναφέρονταν μόνο στην αντιπαράθεση της Ουάσινγκτον με τη Μόσχα αλλά και στη σύγκρουση των γερμανικών ελίτ που ήρθε στην επιφάνεια όλα αυτά τα χρόνια. Την έναρξη της αντιπαράθεσης είχε πυροδοτήσει ο Γκέρχαρντ Σρέντερ, ο οποίος πριν καλά καλά κρυώσει η καρέκλα του στην καγκελαρία, βρέθηκε στη ρωσική Gazprom ως πρόεδρος του συμβουλίου για τον αγωγό Nord stream – τον βασικό, δηλαδή, ανταγωνιστή του Nabucco. O συγκεκριμένος αγωγός θα μετέφερε φυσικό αέριο από τη Σιβηρία στη γερμανική πόλη Γκρέιφσβαλντ.
Στην αντίπερα πλευρά του Ρινγκ τοποθετήθηκε πολύ γρήγορα ο πρώην υπουργός εξωτερικών του Σρέντερ, Γιόσκα Φίσερ, ο οποίος εργαζόταν ως σύμβουλος για την κατασκευή του Ναμπούκο. Ήταν προφανές ότι οι δυο πολιτικοί κλήθηκαν να εκφράσουν όχι μόνο μια οικονομική διαφωνία αλλά δυο σημαντικές τάσεις στη γεωπολιτική θεώρηση του Βερολίνου. Η πρώτη έβλεπε με θετικό βλέμμα τη σύσφιξη των σχέσεων με τη Μόσχα και την απαγκίστρωση από την γεωπολιτική επιρροή της Ουάσινγκτον ενώ η δεύτερη έμενε πιστή στις παλιές ψυχροπολεμικές ισορροπίες. Σε αυτό το παιχνίδι η Αγκελα Μέρκελ αν και θέλησε να τηρήσει τα προσχήματα, δεν τόλμησε να αμφισβητήσει καμία από τις αποφάσεις που είχε λάβει ο προκάτοχός της στην Καγκελαρία.
Υγρό γεωπολιτικό πυρ
Είμαστε λοιπόν μάρτυρες της ολοκληρωτικής επικράτησης των ρωσικών συμφερόντων στην ενεργειακή σκακιέρα της Ευρώπης; Το Spiegel υποστήριζε ότι η Ευρώπη δεν είχε βρεθεί ποτέ σε τέτοιο βαθμό ενεργειακής εξάρτησης από μια μόνο χώρα, καθώς η Ρωσία προσφέρει πλέον το ένα τέταρτο του φυσικού αερίου που καταναλώνει η Γηραιά Ήπειρος (μόνο η Γερμανία εισάγει το 35% του φυσικού αερίου από τη Ρωσία). Οι πρόσφατες επαφές μάλιστα του Βρετανού πρωθυπουργού Ντέιβιντ Κάμερον με τον Βλαντιμίρ Πούτιν φαίνεται να αποδεικνύουν ότι ακόμη και οι πλέον στενοί σύμμαχοι των ΗΠΑ είναι αναγκασμένοι να αποδεχτούν τη νέα πραγματικότητα. Η Gazporm μάλιστα προχωρά άμεσα τα σχέδια κατασκευής και δεύτερου αγωγού από τη βαλτική θάλασσα ο οποίος θα μπορούσε να τεθεί σε λειτουργία μέσα σε διάστημα 7-8 χρόνων.
Παρόλα αυτά τα τελευταία χρόνια μια απρόσμενη τεχνολογική εξέλιξη φαίνεται να απειλεί τις βεβαιότητες στο χώρο του φυσικού αερίου. Αμερικανικές εταιρείες με νέες τεχνικές εξόρυξης, οι οποίες στηρίζονται στη δημιουργία τεχνητών ρηγμάτων σε μεγάλο βάθος, πέτυχαν να φέρνουν στην επιφάνεια κοιτάσματα που μέχρι σήμερα θεωρούνταν αναξιοποίητα. Η συγκεκριμένη τεχνική, αν και έχει προκαλέσει μεγάλη ανησυχία σε κύκλους επιστημόνων, δοκιμάστηκε με επιτυχία στη Λουιζιάνα και το Τέξας. Το αποτέλεσμα ήταν ότι μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα οι ΗΠΑ κατέλαβαν την πρώτη θέση στους παραγωγούς φυσικού αερίου ξεπερνώντας τη Ρωσία. Εκμεταλλευόμενες και τις νέες τεχνικές μεταφοράς υγροποιημένου φυσικού αερίου οι ΗΠΑ μπορούν θεωρητικά να «χτυπήσουν» τώρα και την αγορά της Ευρώπης.
Οι νέες εξελίξεις στην εξόρυξη και κυρίως τη μεταφορά φυσικού αερίου αλλάζουν τα ίδια τα χαρακτηριστικά της αγοράς αφού οι αγοραστές δεν είναι αναγκασμένοι να δεσμεύονται από μακροχρόνια συμβόλαια ενώ παράλληλα η κατασκευή μεγάλων αγωγών αποκτά μεγαλύτερο ρίσκο. Ακόμη και η πολιτική της Ρωσίας να συνδέει τις αλλαγές στην τιμή του φυσικού αερίου με την τιμή του πετρελαίου τίθεται πλέον υπό αμφισβήτηση από αρκετούς αναλυτές.
Ο χρόνος όμως θα δείξει αν οι τεχνολογικές εξελίξεις θα μπορέσουν πραγματικά να αλλάξουν και τις γεωπολιτικές ισορροπίες. Μέχρι στιγμής η Μόσχα μπορεί να κοιμάται ήσυχη ότι ο βασιλιάς Ναμπούκο δεν θα την ξαναενοχλήσει.
Αρης Χατζηστεφάνου
