Της Μαρίας Καϋμενάκη
Πηγή: Σύλλογος Γιάννης Κορδάτος
Μιλώντας για τον ηγέτη της κουβανικής επανάστασης Φιντέλ Κάστρο, αλλά και γενικότερα για το κουβανικό επαναστατικό κίνημα θα πρέπει να δούμε τις ιστορικές καταβολές του, τα προβλήματα και τα διλήμματα που αντιμετώπισε, τις ιδεολογικές επιδράσεις που δέχτηκε, με λίγα λόγια να δούμε το ιστορικό πλαίσιο μέσα στο οποίο γεννήθηκε, αναπτύχθηκε και μεγαλούργησε, τις προσωπικότητες που το επηρέασαν και που αναδείχθηκαν μέσα από αυτό.
Σύμφωνα με τα λόγια του ίδιου του Φιντέλ Κάστρο η Κούβα είχε το προνόμια να είναι το λίκνο ενός από τους πιο εκπληκτικούς στοχαστές που έχουν γεννηθεί σε αυτό το ημισφαίριο: του Χοσέ Μαρτί.
Η επίδραση του μεγάλου πολιτικού, διανοούμενου και ποιητή Χοσέ Μαρτί πάνω στο ιστορικό γίγνεσθαι της Αμερικής γενικά και της Κούβας ειδικά, ήταν καθοριστική. Ο Χοσέ Μαρτί με τις ιδέες του, με την αγωνιστική του στάση, με το επαναστατικό του ήθος, επέδρασε ουσιαστικά πάνω στους λαούς της Λατινικής Αμερικής που αγωνίζονταν ενάντια στην ισπανική αποικιοκρατία, με τις μελέτες τα άρθρα του και το λογοτεχνικό του έργο επηρέασε σημαντικά την προοδευτική διανόηση. Και επιδρά.
Ο βάναυσος εχθρός
Μας βάζει φωτιά στο σπίτι.
Το σπαθί ισοπεδώνει το δρόμο,
Κάτω απ’ το τροπικό φεγγάρι.
Λίγοι έμειναν άθικτοι
Απ’ το σπαθί του ισπανού.
Ο δρόμος, όταν βγήκε ο ήλιος,
Ήταν ένα ποτάμι από μυαλά χυμένα.
Ας δούμε ένα βιογραφικό σημείωμα. Ας δούμε ποιος ήταν αυτός ο άνθρωπος που το πορτρέτο του, στα συνέδρια του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κούβας βρίσκεται δίπλα στα πορτρέτα των Μαρξ Ένγκελς, Λένιν. Ποιος είναι αυτός ο Απόστολος όπως τον αποκαλεί ο Φιντέλ Κάστρο που τόσο συχνά συναντάμε στις ομιλίες του Κάστρο, στις ομιλίες του Γκεβάρα και άλλων επαναστατών.
Ο Χοσέ Χουλιάν Μαρτί Περέζ γεννήθηκε στην Αβάνα στις 28 Ιανουαρίου του 1853 από Ισπανούς γονείς. Σε ηλικία 16 ετών συλλαμβάνεται εξ αιτίας μιας επιστολής του που βρέθηκε στο σπίτι του κατά την διάρκεια έρευνας. Στην επιστολή υπήρχαν επικριτικά σχόλια προς κάποιο συμμαθητή του που τασσόταν στο πλευρό των Ισπανών αποικιοκρατών.
Καταδικάζεται σε 6 χρόνια καταναγκαστικά έργα. Οι αλυσίδες στα καταναγκαστικά έργα θα σακατέψουν τα πόδια αλλά θα ατσαλώσουν την ψυχή του. Μετά από προσπάθειες των γονιών του θα εξοριστεί στην Ισπανία. Στην Ισπανία θα σπουδάσει φιλοσοφία, λογοτεχνία και δίκαιο. Κατά την διάρκεια των σπουδών του θα ζήσει την πτώση της μοναρχίας και την εγκαθίδρυση της πρώτης ισπανικής δημοκρατίας (1873). Ένα χρόνο αργότερα μετά την παλινόρθωση της μοναρχίας φεύγει για το Παρίσι. Στο Παρίσι η άγρια τρομοκρατία της γαλλικής κυβέρνησης προσπαθεί να σβήσει τις μνήμες της Κομμούνας.
Αρχίζει η οδύσσεια του. Νέα Υόρκη, Μεξικό, Γουατεμάλα, Μεξικό. Στο Μεξικό θα γνωρίσει και θα συνδεθεί με το ινδιάνικο στοιχείο. Εκεί θα συνειδητοποιήσει πως χωρίς την συμμετοχή των αυτοχθόνων πληθυσμών στο απελευθερωτικό κίνημα δεν μπορεί να υπάρξει ανεξαρτησία.
Στη Γουατεμάλα εργάζεται ως καθηγητής φιλολογίας. Επιστρέφει για λίγο στην Κούβα (μόλις έχει τελειώσει ο δεκαετής πόλεμος, η πρώτη φάση ουσιαστικά του αγώνα για ανεξαρτησία), αναγκάζεται όμως πάλι να φύγει γιατί κατηγορείται από τις αρχές για συνομωσία κατά της ισπανικής αποικιοκρατίας και εξορίζεται ξανά στην Ισπανία.
Από το 1880 μέχρι το 1895 θα ζήσει κυρίως στις ΗΠΑ. Για ένα μικρό χρονικό διάστημα θα ζήσει στη Βενεζουέλα. Στη Βενεζουέλα θα γνωρίσει τις επαναστατικές παραδόσεις του Σιμόν Μπολιβάρ.
«Για τον Μπολιβάρ μπορεί να μιλήσει κανείς όταν έχει ένα βουνό για βήμα ή όταν στέκεται ανάμεσα σε αστραπές και κεραυνούς ή με μια αρμαθιά ελεύθερους λαούς στη χούφτα και με την τυραννία αποκεφαλισμένη στα πόδια του.»
Επιστρέφοντας στις ΗΠΑ για να συνεχίσει τον αγώνα για την ανεξαρτησία της Κούβας θα γράψει:
«Είμαι παιδί της Αμερικής, σ’ αυτήν οφείλω την ύπαρξή μου»
Και αλλού θα βροντοφωνάξει:
«Πατρίδα μου είναι η ανθρωπότητα»
Στις ΗΠΑ ο Χοσέ Μαρτί θα γνωρίσει το τέρας (το βορειοαμερικανικό κεφάλαιο), θα το μελετήσει με την νηφαλιότητα ενός επιστήμονα θα το καταγγείλει με το πάθος του επαναστάτη, θα το πολεμήσει.
«Κρύβω στο γενναίο στήθος μου
Τον πόνο που μου το πληγώνει:
Ο γιός ενός λαού σκλαβωμένου…»
Και σκλαβωμένος λαός για τον Χοσέ Μαρτί δεν είναι μόνο ο λαός της Κούβας, Είναι οι εργάτες της Αμερικής, είναι οι μετανάστες που έρχονται χιλιάδες από την Ευρώπη αναζητώντας μια θέση στον ήλιο και καταλήγουν να ζουν μέσα στην εξαθλίωση.
Την δεκαετία του 1880 ο Χοσέ Μαρτί εργάζεται ως ανταποκριτής σε εφημερίδες της Λατινικής Αμερικής. Υπηρετεί ως πρόξενος της Ουρουγουάης, της Παραγουάης και της Αργεντινής.
Είναι μια συγκλονιστική δεκαετία για την Αμερική και για τον κόσμο ολόκληρο. Από την μια ο τραπεζικός κολοσσός του Μόργκαν γίνεται παντοδύναμος συγχωνεύοντας το χρηματιστικό κεφάλαιο με το βιομηχανικό, οι Φρίκ και Κάρνεγκι φτιάχνουν ένα κατακόρυφο τραστ στη βιομηχανία του χάλυβα και ο Τζον Ροκφέλερ ιδρύει το πρώτο μονοπώλιο, την ΣΤΑΝΤΑΡΤ ΟΙΛ ΚΟΜΠΑΝΙ. Ο Χοσέ Μαρτί με την διορατικότητα του μεγάλου ηγέτη βλέπει πως τα επόμενα βήματα όλων αυτών των «κόμπανι» θα είναι η επέκταση τους στις χώρες την νότιας Αμερικής, χώρες πλούσιες σε πρώτες ύλες, σε αγροτικά προϊόντα σε φυσικές καλλονές. Και η πιο κοντινή χώρα μετά το Μεξικό είναι η Κούβα.
Και ενώ η οικονομική ανάπτυξη ήταν θεαματική, το ίδιο θεαματική ήταν και η κοινωνική αθλιότητα του κόσμου της εργασίας. Οι μισθοί ήταν εξευτελιστικοί, η μέση εργάσιμη μέρα ήταν 14 με 18 ώρες, η οικονομική κρίση του 1883-85 αυξάνει την ανεργία, η τρομοκρατία στις εργατογειτονιές οργιάζει.
«Ο αγώνας ανάμεσα στους καπιταλιστές και τους εργάτες βρίσκεται σε πλήρη εξέλιξη… Οι εργάτες έχουν συνενωθεί σε μια κολοσσιαία ένωση που ονομάζεται Ιππότες της εργασίας»
Ο Μαρτί γράφει με θαυμασμό υπερηφάνεια και πίστη για το εργατικό συνδικάτο που έχει το ρομαντικό όνομα Εγγενές Και Ιερό Τάγμα Των Ιπποτών Της Εργασίας και το οποίο συσπείρωνε στις γραμμές του εκατοντάδες χιλιάδες λευκούς και μαύρους εργαζόμενους από διαφορετικούς κλάδους καθώς επίσης και γυναίκες. Στο ίδιο άρθρο ο Χοσέ Μαρτί μιλάει για την αναγκαιότητα και την δύναμη της ενότητας, της οργάνωσης και της αλληλεγγύης.
«Τα σωματεία των εργατών συνευρίσκονται και δημιουργούν δεσμούς μεταξύ τους κατά τρόπο πρωτόφαντο. Ο αγώνας θα είναι τέτοιος που θα συγκινήσει και θα αναστατώσει το Σύμπαν».
Και πράγματι ξεκινάει ο αγώνας που συγκίνησε και αναστάτωσε το σύμπαν, ο αγώνας για το 8ωρο, με κάλεσμα για πανεθνική απεργία και συγκέντρωση της εργατικής τάξης την πρωτομαγιά του 1886.
Ο Χοσέ Μαρτί θα ζήσει τα συγκλονιστικά γεγονότα της Πρωτομαγιάς στο Σικάγο. Θα γράψει δύο χρονικά για να διαδώσει την αλήθεια και να ενημερώσει την κοινή γνώμη, τα οποία θα δημοσιευθούν στην εφημερίδα της Αργεντινής Nacion. Ο Χοσέ Μαρτί βλέπει τον αγώνα με ταξικά κριτήρια, πονά για την κατάσταση της εργατικής τάξης, οργίζεται με την αδικία, την πολεμά. Τα χλωμά παιδικά πρόσωπα, τα ισχνά από την πείνα παιδιά στις εξαθλιωμένες εργατογειτονιές της Αμερικής, οι απελπισμένες μανάδες δεν διαφέρουν σε τίποτα από τα υποσιτισμένα παιδιά της Κούβας και τις φτωχές βασανισμένες μανάδες τους.
«Όποιος θέλει να ξέρει, αν αυτό που ζητούσαν ήταν δίκαιο, ας έρθει εδώ.
Να τους δει να επιστρέφουν σαν κουρασμένα βόδια, στα βρώμικα σπίτια τους, ενώ έχει φτάσει η νύχτα.
Να τους δει να έρχονται από μακριά, τουρτουρίζοντας οι άνδρες, χλωμές και ξεχτένιστες οι γυναίκες…
Βάσανα, ποιος τολμά να πει.
Πως έχω εγώ βάσανα;…
Εγώ ξέρω για ένα μεγάλο πόνο
Ανάμεσα στα βάσανα τα ανείπωτα:
Η σκλαβιά των ανθρώπων
Είναι η μεγάλη δυστυχία του κόσμου!»
Και ενώ στις ΗΠΑ οι εργάτες αγωνίζονταν κάτω από την σιδερένια φτέρνα του κεφαλαίου στην Κούβα ο λαός στέναζε κάτω από την τυραννία της αποικιοκρατικής Ισπανίας. O Μαρτί αν και έζησε πολλά χρόνια στις ΗΠΑ αν και είχε αποκτήσει μια οικουμενική συνείδηση για το πολιτικό γίγνεσθαι με καθαρό ταξικό πρόσημο, την σκέψη του την φλογίζει ο αγώνας για την εθνική ανεξαρτησία της Κούβας.
Όλο αυτό το διάστημα της παραμονής του στις ΗΠΑ προσπαθεί να οργανώσει το απελευθερωτικό κίνημα. Καταφέρνει να συνενώσει τις διάφορες σκόρπιες οργανώσεις των εκπατρισμένων κουβανών και να ιδρύσει το 1892 το Κ ουβανικό Επαναστατικό Κόμμα με επίσημο δημοσιογραφικό του όργανο την εφημερίδα ΠΑΤΡΙΑ. Σε αυτό συμμετέχουν εκπρόσωποι διαφόρων κοινωνικών στρωμάτων.
Λίγο πριν την ίδρυση του Κουβανικού Επαναστατικού Κόμματος ο Χοσέ Μαρτι δημοσιεύει το άρθρο «Η ΔΙΚΗ ΜΑΣ ΑΜΕΡΙΚΗ» (1891). Στο δοκίμιο αυτό βάζει τις ιδεολογικές βάσεις πάνω στις οποίες πρέπει να θεμελιωθεί ο αγώνας του κουβανικού λαού, θέτει τους στόχους αυτού του αγώνα και τις μεθόδους.
«Είναι καιρός να δώσουμε το παρόν και να πορευτούμε ενωμένα, να πυκνώσουμε τις γραμμές μας όπως οι φλέβες του αργύρου στα ριζά των Άνδεων».
Στηλιτεύει αυτούς που σκύβουν το κεφάλι στον εχθρό για να έχουν προνόμια. Καταγγέλλει αυτούς που καλλιεργούν την έχθρα και το ρατσισμό:
«Οι λαοί πρέπει να τιμωρούν σκληρά όσους υποθάλπουν ανώφελα μίση καθώς και όσους δεν τους λένε έγκαιρα την αλήθεια. Δεν μπορεί να υπάρχει έχθρα φυλετική, γιατί δεν υπάρχουν φυλές… οι ψυχές ίσες και αιώνιες, εκπορεύονται από σώματα που διαφέρουν στο σχήμα και στο χρώμα. Όποιος καλλιεργεί και διαδίδει τον ανταγωνισμό ανάμεσα στις φυλές αμαρτάνει κατά της ανθρωπότητας.»
Στο έργο Η δική μας Αμερική ο Μαρτί συνδυάζει τη θεωρητική βάση των ζητημάτων της επανάστασης για την εθνική ανεξαρτησία και κοινωνική δικαιοσύνη, με την πρακτική δραστηριότητα. Απαντά στο αγωνιώδες ερώτημα των προοδευτικών δυνάμεων της Κούβας, τι να κάνουμε;
«Πρέπει να δημιουργηθεί ένα κοινό μέτωπο με τους καταπιεσμένους, έτσι ώστε να εξασφαλίσουμε ένα νέο σύστημα που να αντιτίθεται στα συμφέροντα και τις συνήθειες διακυβέρνησης των καταπιεστών ….Οι λαοί πρέπει να ζουν σε μια ατμόσφαιρα ελεύθερης κριτικής, γιατί η κριτική είναι υγεία, πάντα όμως όταν γίνεται με μια καρδιά και έναν νου. Να σκύβεις προς τους δυστυχισμένους και να τους σηκώνεις στα χέρια σου! Με τη φλόγα της καρδιάς μας να βγάλουμε την Αμερική από τον πάγο!»
Στο δοκίμιο ο Μαρτί θίγει και ένα πολύ σοβαρό θέμα. Το ζήτημα της νεοαποικιοκρατίας. Το ζήτημα της επεκτατικής πολιτικής των ΗΠΑ τον απασχόλησε πολύ σοβαρά από νωρίς, (το 1890 στην 1η Οικονομική Συνδιάσκεψη των χωρών της Αμερικής όπου πήρε μέρος ως εκπρόσωπος της Ουρουγουάης). Αρκεί να δει κανείς μερικά από τα μέλη που αποτελούσαν την 10μελή αντιπροσωπεία των ΗΠΑ στην Συνδιάσκεψη: Άντριου Κάρνεγκι (της χαλυβουργίας), Κορνήλιος Μπλις (μεγιστάνας της υφαντουργίας), Θ. Τζέφερσον Κούλιντζ (χρηματιστής – τραπεζίτης, πρόεδρος σιδηροδρόμων και δημιουργός αργότερα της United Fruit Company), Τσάρλς Φλιντ (έμπορος όπλων), Χένρι Γκάσαγουέι Ντέιβις (μεγιστάνας ξυλείας-κάρβουνου και σιδηροδρόμων), Τζον Χάνσον (της υφαντουργίας –ιδιοκτήτης εφημερίδας), Μόρις Εστ (δικηγόρος και ιδιοκτήτης καλλιεργειών φρούτων).
Ανησυχεί γι’ αυτό και προειδοποιεί. Στην Συνδιάσκεψη θα δει ξεκάθαρα τα σχέδια του βορειοαμερικανικού κεφαλαίου για τις χώρες της Λατινικής Αμερικής, σχέδια καταλήστευσης του πλούτου και υποδούλωσης των λαών της.
«… ίσως όμως η δική μας Αμερική διατρέχει τώρα έναν άλλον κίνδυνο, που δεν προέρχεται από την ίδια, αλλά από τις διαφορές ως προς την προέλευση, τις μεθόδους και τα συμφέρονται που υπάρχουν ανάμεσα στα δυο τμήματα της ηπείρου… Η περιφρόνηση που μας δείχνει ο ισχυρός αυτός γείτονας που δεν μας γνωρίζει είναι ο μεγαλύτερος κίνδυνος για τη δική μας Αμερική.»
Λίγα χρόνια πριν (1889) τον είχε απασχολήσει το ίδιο θέμα εξ αιτίας ενός άρθρου σε μία εφημερίδα της Φιλαδέλφεια. Το άρθρο είχε τον τίτλο «Θέλουμε την Κούβα;» και έθιγε το ζήτημα αν ήταν συμφέρουσα η αγορά της Κούβας από την κυβέρνηση των ΗΠΑ η όχι. Στο άρθρο γινόταν εκτός των άλλων, αναφορά στο λαό της Κούβας με χυδαία σχόλια. Η εφημερίδα της Νέας Υόρκης Evening Post αναδημοσίευσε το άρθρο με διαφορετικό τίτλο «Η ΟΠΤΙΚΗ ΤΟΥ ΠΡΟΣΤΑΤΕΥΤΙΣΜΟΥ ΣΧΕΤΙΚΑ ΜΕ ΤΗΝ ΠΡΟΣΑΡΤΗΣΗ ΤΗΣ ΚΟΥΒΑΣ», κάνοντας όμως πιο ραφιναρισμένα σχόλια αν συμφέρει η προσάρτηση της Κούβας ή όχι. Το θέμα είναι πως είτε χυδαία και κυνικά είτε ραφιναρισμένα ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός έθετε και εξέταζε ανοικτά πλέον το ζήτημα της επέκτασής του προς τη Λατινική Αμερική.
Ο Μαρτί απάντησε σε αυτά τα άρθρα με ανοικτή επιστολή που δημοσιεύτηκε με τον τίτλο Υπεράσπιση της Κούβας» (1889). Στην επιστολή του μιλά για το ήθος του κουβανικού λαού, για τις δημιουργικές του δυνάμεις, για την εργατικότητά του, για την αγάπη του στην ελευθερία, για τις θυσίες του, και τους αγώνες του να κατακτήσουν την ανεξαρτησία τους.
Το ζήτημα της επέκτασης των ΗΠΑ προς το νότιο ημισφαίριο ανοίγει εκ νέου το 1892 ο υπουργός εξωτερικών Μπλέιν με δηλώσεις του. Θα πει:
«Αυτό που θέλουμε, λοιπόν, είναι οι αγορές των γειτόνων μας προς τον νότο. Θέλουμε τα 400 δις $ ετήσια που τη σήμερον ημέρα πηγαίνουν στην Αγγλία, στη Γαλλία, στη Γερμανία και σε άλλες χώρες. Με αυτές τις αγορές εξασφαλισμένες νέα ζωή θα δοθεί στις βιομηχανίες μας, τα προϊόντα των αγροτών της δύσης [των δυτικών πολιτειών, στμ] θα βρουν ζήτηση, οι λόγοι και οι προτροπές για απεργίες, με όλα τα συνακόλουθα δεινά τους, θα έπαυαν».
Τα επόμενα χρόνια ο Χοσέ Μαρτί εντείνει τις προσπάθειες για την οργάνωση ένοπλης εξέγερσης στο νησί. Το 1895 μαζί με τους Μαγία Ροντρίγκες (εκπρόσωπο του στρατηγού Μάξιμο Γκομέζ) και Ενρίκε Κογιάσο υπογράφει τη διαταγή για τον ξεσηκωμό. Στις 11 Απριλίου 1895 οι δύο ηγέτες του επαναστατικού κινήματος Χοσέ Μαρτί και Μάξιμος Γκομέζ φτάνουν στην Κούβα και ξεκινούν ένοπλο αγώνα.
«Εκεί στον ανθισμένο κάμπο,
Εκείνον της ηρωικής αντίστασης
Για να διαφυλάξει αυτό που πιστεύει
Παίζει ο κόσμος με τη ζωή του.»
Μια μέρα πριν να σκοτωθεί σε μάχη, γράφει στον αγαπητό του φίλο Μανουέλ Μερκάδο,
«Πλέον κάθε μέρα κινδυνεύω να δώσω τη ζωή μου για τη χώρα μου και για το καθήκον μου- το καθήκον να εμποδίσουμε έγκαιρα τις Ηνωμένες Πολιτείες, την ώρα που η Κούβα αποκτά την ανεξαρτησία της, να επεκταθούν στις Αντίλλες και επομένως να ορμίσουν με μεγαλύτερη βία στα εδάφη της δικής μας Αμερικής.»
Ο Χοσέ Μαρτί σκοτώθηκε στις 19 Μαΐου του 1895, αλλά το αντιιμπεριαλιστικό του πνεύμα, ο οικουμενισμός του, το ήθος και το κύρος ως εμπνευστή και οργανωτή του αγώνα, θα ζήσει, θα γαλουχήσει και θα εμπνεύσει τις επόμενες γενιές. Το 1898 και ενώ συνεχιζόταν ο ισπανικο-κουβανικός πόλεμος οι ΗΠΑ επεμβαίνουν με το πρόσχημα της βοήθειας στην Κούβα. Μετά την επέμβαση των ΗΠΑ και την ήττα των Ισπανών τα αμερικάνικα στρατεύματα παραμένουν για 4 χρόνια. Τα στρατεύματα αποχωρούν όταν εξασφαλίζουν την κυριαρχία τους βάζοντας μάλιστα στο Σύνταγμα διάταξη που τους επιτρέπει να επεμβαίνουν «όταν πρέπει» (τροπολογία Πλατ). Πότε με «δημοκρατίες της μπανάνας», πότε με στρατιωτικές χούντες και πότε με στρατιωτικές επεμβάσεις οι αμερικάνικες εταιρείες θα λεηλατήσουν στην κυριολεξία το πλούτο της Κούβας και των άλλων χωρών της Λατινικής Αμερικής, βυθίζοντας τους λαούς της στη φτώχεια, και στην εξαθλίωση. Κάθε προοδευτική προσπάθεια θα χτυπηθεί αλύπητα.
«Ο ιμπεριαλισμός δεν μας άφησε κανέναν παράδεισο. Μας άφησε κόλαση. Κόλαση φτώχειας, αμάθειας, ένδειας και δυστυχίας. Την κόλαση της υπανάπτυξης.»
(Φ. Κάστρο)
Το 1950 ένας νέος εξαιρετικός ρήτορας εμφανίζεται στην πολιτική ζωή της Κούβας με το κόμμα του Κουβανικού Λαού-το κόμμα των Ορθοδόξων- ένα σχετικά συντηρητικό κόμμα.
Είναι ο Φιντέλ Αλεχάντρο Κάστρο Ρους, δικηγόρος γνωστός με το παρατσούκλι δικηγόρος των φτωχών. Δύο χρόνια αργότερα είναι υποψήφιος βουλευτής στις επικείμενες εκλογές, που δεν θα γίνουν όμως λόγω του αμερικανοκίνητου στρατιωτικού πραξικοπήματος του στρατηγού Μπατίστα. Κατά την διάρκεια της δικτατορίας, ο Κάστρο ανασυντάσσει μια μικρή ομάδα πατριωτών και αρχίζει να προετοιμάζει την ανατροπή της δικτατορίας.
Στις 26 Ιουλίου του 1953 τα μέλη της ομάδας κάνουν ένοπλη επίθεση στους στρατώνες της Μονκάδα στο Σαντιάγκο της Κούβας. Η ενέργεια κατεστάλη, οι επαναστάτες συλλαμβάνονται, βασανίζονται, κάποιοι δολοφονούνται από τα βασανιστήρια. Στη δίκη ο Κάστρο θα καταγγείλει τον δικτάτορα Μπατίστα σαν προδότη, θα μιλήσει για τον ηρωισμό των συναγωνιστών του, θα καταγγείλει τα φριχτά βασανιστήρια με τα οποία δολοφονήθηκαν πολλοί σύντροφοι του. Θα μιλήσει για τις παρακαταθήκες που άφησε ο Μαρτί στον Κουβανικό Λαό. Θα πει μεταξύ άλλων:
«Στη διάρκεια των βασανιστηρίων των συντρόφων μας, ο στρατός τους προσέφερε την ευκαιρία να σώσουν τις ζωές τους προδίδοντας την ιδεολογία τους… Όταν με αγανάκτηση απέρριπταν αυτή την πρόταση, ο στρατός συνέχιζε με τα φρικτά βασανιστήριά του. Αλλά κανείς δεν υπέκυψε. Δεν ακούστηκε κανένα παράπονο, ούτε ζητήθηκε καμία χάρη. Φωτογραφίες οι οποίες δεν λένε ψέματα, δείχνουν τα πτώματα κομματιασμένα. Χρησιμοποιήθηκαν και άλλες μέθοδοι. Διδαχθήκαμε να αγαπούμε και να υπερασπιζόμαστε τη σημαία με το μοναχικό της άστρο και κάθε απόγευμα να τραγουδούμε τους στίχους του Εθνικού μας Ύμνου: ”Το να ζεις αλυσοδεμένος σημαίνει να ζεις στην ατίμωση” και ”Το να πεθαίνεις για την πατρίδα σου σημαίνει να ζεις παντοτινά!”. Όλα αυτά τα μάθαμε και δεν θα τα ξεχάσουμε ποτέ, ακόμη και αν σήμερα στη γη μας επιβάλλεται θάνατος και φυλάκιση στους ανθρώπους που εφαρμόζουν στην πράξη τις ιδέες που διδάχτηκαν από τα γεννοφάσκια τους. Γεννηθήκαμε σε μια ελεύθερη χώρα που μας κληροδότησαν οι γονείς μας και καλύτερα να βυθιστεί το νησί στη θάλασσα παρά να συναινέσουμε να είμαστε σκλάβοι οποιουδήποτε.
Φαινόταν ότι ο Απόστολος (ο Χοσέ Μαρτί) θα πέθαινε στη διάρκεια της εκατονταετηρίδας του. Φαινόταν ότι η μνήμη του θα έσβηνε για πάντα. Τόσο μεγάλη ήταν η προσβολή! Εν τούτοις, είναι ζωντανός δεν πέθανε. Ο λαός του είναι ανυπότακτος. Ο λαός του είναι άξιος. Ο λαός του είναι πιστός στη μνήμη του. Υπάρχουν Κουβανοί που έπεσαν υπερασπιζόμενοι τις πεποιθήσεις του. Υπάρχουν νέοι άνδρες που με μεγαλόπρεπη ανιδιοτέλεια ήρθαν να πεθάνουν πλάι στον τάφο του, δίνοντας το αίμα τους και τις ζωές τους ούτως ώστε να εξακολουθήσει να ζει στην καρδιά του έθνους. Κούβα, τι θα είχες απογίνει αν άφηνες τον Απόστολό σου να πεθάνει;»
…και κλείνει την ομιλία του με τη φράση,
«Καταδικάστε με. Δεν έχει σημασία. Η Ιστορία θα με δικαιώσει.»
Ο Φιντέλ Κάστρο ξεκινάει την πολιτική του δράση από ένα συντηρητικό πολιτικά κόμμα, με βαθύ όμως το αίσθημα της δικαιοσύνης και της αγάπης προς την πατρίδα και το λαό. Ξεκινάει από αυτές τις βασικές αξίες για να πάει πολύ πιο πέρα, στην επανάσταση.
«Κατανοούμε ως λαό, όταν μιλάμε για αγώνα, τη μεγάλη αλύτρωτη μάζα… τις 600 χιλιάδες Κουβανούς που είναι χωρίς δουλειά και επιθυμούν να κερδίσουν τίμια το ψωμί τους… τις 500 χιλιάδες εργάτες γης που κατοικούν στις άθλιες καλύβες, που εργάζονται τέσσερις μήνες τον χρόνο και υποφέρουν από την πείνα τον υπόλοιπο χρόνο… τους 400 χιλιάδες βιομηχανικούς εργάτες του μεροκάματου… που το μέλλον τους είναι οι μειώσεις μισθών και οι απολύσεις… τους 100 χιλιάδες μικρούς καλλιεργητές που ζουν και πεθαίνουν δουλεύοντας ένα χωράφι που δεν τους ανήκει… τους 20 χιλιάδες μικρούς εμπόρους, που τους συνθλίβουν τα χρέη, διαλυμένους από την κρίση… τους 10 χιλιάδες νέους επιστήμονες… αυτός είναι ο λαός. Σε αυτό το λαό δεν θα του λέγαμε “θα σου δώσουμε…”, αλλά: “ορίστε, αγωνίσου τώρα με όλες τις δυνάμεις σου για να γίνουν δικές σου η ελευθερία και η ευτυχία!”.»
Ακριβώς όπως και το ίνδαλμά του ο Χοσέ Μαρτί, ο Φιντέλ Κάστρο καταδικάζεται σε 15ετή κάθειρξη. Στη φυλακή θα μελετήσει Μαρξ, Λένιν, Χοσέ Μαρτί. Δύο χρόνια αργότερα θα αποφυλακιστεί με αμνηστία και θα φύγει για το Μεξικό. Αρχίζει και οργανώνει την ανατροπή του Μπατίστα. Γνωρίζεται με τον αργεντινό Ερνέστο Γκεβάρα. Μια μεγάλη φιλία συνδέει τους δύο επαναστάτες, φιλία που βασίζεται στην αμοιβαία εκτίμηση και στην αφοσίωση στα ιδανικά της απελευθέρωσης των λαών. Το Δεκέμβριο του 1958 επικεφαλής μια ομάδας 82 επαναστατών επιστρέφει παράνομα στην Κούβα και αρχίζει αντάρτικο αγώνα κατά της αμερικανόδουλης δικτατορίας. Η ομάδα ενισχύθηκε από χωρικούς και εργάτες και μετατρέπεται σταδιακά σε Επαναστατικό στρατό της Κούβας.
Γύρω από τον επαναστατικό στρατό σχηματίστηκε το εθνικό δημοκρατικό αντιιμπεριαλιστικό μέτωπο. Στις 2 Ιανουαρίου 1959 ο Φιντέλ Κάστρο καλεί το λαό σε γενική απεργία και διατάσσει τις φάλαγγες του επαναστατικού στρατού να μεταβούν στην πρωτεύουσα της Κούβας. Στις 8 Ιανουαρίου του 1959 οι απελευθερωτές μπαίνουν στην Αβάνα. «Εάν φτάσαμε στον σοσιαλισμό, αυτό ήταν μέσα από τον Μαρτί», θα πει ο Τσε Γκεβάρα.
Οι αγώνες του Χοσέ Μαρτί για Εθνική ανεξαρτησία, το αντιιμπεριαλιστικό του πνεύμα και οι διεκδικήσεις για κοινωνική δικαιοσύνη θα δικαιωθούν με την κουβανική επανάσταση του 1959. Η δεύτερη Διακήρυξη της Αβάνας αρχίζει με απόσπασμα της τελευταίας επιστολής του Χοσέ Μαρτί στον Μανουέλ Μερκάδο. Στο 7ο συνέδριο του Κομμουνιστικού Κόμματος της Κούβας ο Φιντέλ Κάστρο θα αναφερθεί πάλι στον Χοσέ Μαρτί….
«Εκείνοι που νόμισαν πως η Επανάσταση έπεσε από τον ουρανό, όλοι εκείνοι που ξαφνιάστηκαν από τον θρίαμβό της και θεωρούν πως ό,τι συνέβη είναι έργο σύμπτωσης ή τύχης πρέπει να μάθουν πως η Επανάσταση είναι έργο μακράς και λεπτολογημένης εργασίας εκείνων που από πολύ καιρό είχαν αρχίσει να μάχονται εναντίον της τυραννίας», θα πει ο Φιντέλ. Θα τραβήξουμε μπροστά και θα τελειοποιήσουμε ό,τι πρέπει να τελειοποιήσουμε, με τη μεγαλύτερη δυνατή αφοσίωση και ενωμένη δύναμη, ακριβώς όπως ο Μαρτί, ο Μασέο και ο Γκόμεζ, σε μια ασταμάτητη πορεία».
