ατατούρκ

Ατατούρκ: Ο Μπαντέρας της κοσμικής Τουρκίας

Απόσπασμα από το βιβλίο Τουρκία Ανατολικά της Ε.Ε, του Άρη Χατζηστεφάνου
Μπορείτε να κατεβάσετε δωρεάν το βιβλίο εδώ

Ήταν καλοκαίρι του 1998 όταν το γραμματοκιβώτιο του Αντόνιο Μπαντέρας άρχισε να ξεχειλίζει από απειλητικές επιστολές Ελλήνων και Αρμενίων μεταναστών στις ΗΠΑ. Το πνευματικό τέκνο του Αλμοδοβάρ είχε δεχτεί να υποδυθεί τον Κεμάλ Ατατούρκ σε μια αμερικανική παραγωγή συνολικού κόστους 25 εκ. δολαρίων.

Την προετοιμασία είχε αναλάβει ο γιος του σερ Λόρενς Ολίβιε, Ταρκίμ, ενώ η σύζυγός του, Ζελφά, είχε μιλήσει στον τότε πρόεδρο της Τουρκίας Σουλεϊμάν Ντεμιρέλ και τον πρωθυπουργό Μεσούτ Γιλμάζ.

Η Άγκυρα, για πρώτη φορά στην ιστορία, φάνηκε να δίνει σιωπηλά το πράσινο φως. Η ταινία όμως δεν γυρίστηκε ποτέ. Ο Μπαντέρας αποφάσισε να αποσυρθεί (τρομαγμένος κατά τα φαινόμενα από το κύμα επιστολών) και να αφοσιωθεί σε μια άλλη υπερπαραγωγή: το Φάντασμα της Όπερας.

Στις επιστολές τους, οι Έλληνες υποστήριζαν ότι η εικόνα του Μπαντέρας θα ηρωοποιούσε και θα ωραιοποιούσε ενώπιον της διεθνούς κοινής γνώμης μια προσωπικότητα που οι ίδιοι κοσμούσαν με επίθετα όπως «μέθυσος», «παιδεραστής», «εγκληματίας» και «ντροπή του ανθρώπινου είδους».

Η ταινία με τον Μπαντέρας δεν ήταν η πρώτη που κατέληγε στον κάλαθο των αχρήστων. Ο Ομάρ Σαρίφ, ο Κερκ Ντάγκλας και ο Ντάγκλας Φέρμπανκς είχαν επίσης επιχειρήσει να φέρουν τον Ατατούρκ στη μεγάλη οθόνη, αλλά πάντα συναντούσαν τις κλειστές πόρτες του τουρκικού κατεστημένου. Σε αντίθεση με τον αργεντίνικο περονισμό, που δάνεισε την ιστορία του στη Μαντόνα (και τον Μπαντέρας) για την ταινία Εβίτα, ο τουρκικός κεμαλισμός δεν άφηνε το Χόλιγουντ να αγγίζει τον πατέρα των Τούρκων.

Η εικονολατρική πίστη στον ιδρυτή της τουρκικής δημοκρατίας παραμένει ακόμη και σήμερα ένα από τα βασικά χαρακτηριστικά της τουρκικής κουλτούρας, παρά το γεγονός ότι το νεκρό σώμα του κεμαλισμού βρίσκεται σε στάδιο προχωρημένης σήψης. Μόλις πριν από μερικά χρόνια, ο Γκιουλ Γκιουβέν καταδικάστηκε σε δεκαπεντάμηνη φυλάκιση, γιατί μετέφρασε στα τουρκικά ένα βιβλίο του 1932 που παρουσίαζε τον Ατατούρκ σαν βάναυσο, σοβινιστή δικτάτορα.

Ο ισλαμιστής βουλευτής Σεβκί Γιλμάζ, που κατηγορήθηκε ότι χαρακτήρισε τον Ατατούρκ «κτήνος», αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα. Και, όταν ένας ένοπλος «απήγαγε» μια προτομή του Ατατούρκ και απειλούσε ότι θα την πυροβολήσει, διαμαρτυρόμενος για το γεγονός ότι παρέμενε άνεργος επί σειρά ετών, η αστυνομία αντέδρασε σχεδόν με τον ίδιο τρόπο που θα αντιδρούσε, αν ο δράστης κρατούσε έναν άνθρωπο με σάρκα και οστά –αν όχι τον ίδιο τον Ατατούρκ.

Η προσωπογραφία του Τούρκου ηγέτη συνεχίζει να κοσμεί τους δημόσιους χώρους, θυμίζοντας τα καθεστώτα της Μέσης Ανατολής ή τις ΗΠΑ (όπου σε ορισμένα αεροδρόμια η εικόνα του Μπους σε καλωσορίζει στη «γη της ελευθερίας»). Στα περίπου 43.000 σχολεία της Τουρκίας, εκατομμύρια μαθητές ξεκινούν τη μέρα τους με τον όρκο στον Ατατούρκ. Σε καθεμία από τις περίπου 350.000 σχολικές αίθουσες υπάρχει μια εικόνα του Τούρκου ηγέτη, όπως επίσης και σε όλα τα γραφεία των καθηγητών. Κάθε δωμάτιο αστυνομικού τμήματος, κάθε γραφείο δημόσιας υπηρεσίας, κάθε κτήριο πολιτικού κόμματος, κάθε φυλάκιο Τούρκου στρατιώτη φιλοξενεί τη δική του εικόνα. Το δικό του εικόνισμα.

Είναι δύσκολο να βρεις ένα κατάστημα στην Κωνσταντινούπολη που δεν θα έχει σε περίοπτη θέση μια φωτογραφία του Ατατούρκ. Όσο κι αν επιμείνεις, κανένας μαγαζάτορας δεν θα παραδεχθεί ότι την τοποθέτησε εκεί, γιατί επιβάλλεται από κάποιο γραπτό ή άγραφο νόμο. Μόνο οι «δηλωμένοι ισλαμιστές» ενδέχεται να αποδεχτούν ότι ίσως αντιμετώπιζαν προβλήματα, εάν δεν αναρτούσαν στον τοίχο και αυτό το σύμβολο της «κοσμικής θρησκείας». Δεν έχει σημασία αν θα έχεις τον Ατατούρκ σε φωτογραφία ή σχέδιο. Μπορείς να τον κάνεις σκίτσο ή να τον μπογιατίσεις με διαφορετικά χρώματα. Τουρκικά μέσα ενημέρωσης έφτασαν στο σημείο να φτιάξουν ένα βίντεομοντάζ που τον παρουσίαζε να μιλά από το βήμα του Ευρωκοινοβουλίου. Είσαι ελεύθερος να «παίξεις» με τη μορφή του, στο βαθμό που δεν προσβάλλεις τον ιδρυτή της τουρκικής δημοκρατίας και το έργο του.

Οι περισσότεροι Τούρκοι δηλώνουν ότι γνωρίζουν τα πάντα για τον «πατερούλη». Αν λοιπόν προτείνεις να ξεκινήσεις μια μεταπτυχιακή εργασία ή μια διδακτορική διατριβή για τη ζωή του, πιθανότατα ο υπεύθυνος καθηγητής θα σου εξηγήσει ότι δεν υπάρχει πλέον καμία πληροφορία που να μην έχει συμπεριληφθεί σε κάποια προηγούμενη εργασία. Το θέμα θεωρείται… λήξαν.

Κι όμως, οι σύγχρονοι Τούρκοι δεν θα μπορούσαν να γνωρίζουν λιγότερα για τον χαρισματικό πατέρα της Δημοκρατίας τους (Republic). Τα αρχεία του τουρκικού κράτους παραμένουν κλειδαμπαρωμένα και οι πληροφορίες για τη δράση του Ατατούρκ δίνονται με το σταγονόμετρο σε λίγους και εκλεκτούς μελετητές. Η τελευταία σταγόνα πληροφοριών, την οποία περίμεναν εναγωνίως οι διψασμένοι ακαδημαϊκοί, θα έπεφτε το Μάρτιο του 2005, όταν αναμενόταν να δοθεί στη δημοσιότητα το ημερολόγιο της συζύγου του Ατατούρκ, Λατιφέ Ουσακλιγκίλ. Σαν αστρονόμοι που περιμένουν δεκαετίες για να καταγράψουν ένα σπάνιο φαινόμενο στα βάθη του σύμπαντος, οι Τούρκοι ιστορικοί ανέμεναν υπομονετικά να λήξει η δικαστική εντολή με την οποία είχε απαγορευτεί η δημοσιοποίηση του ημερολογίου πριν από 25 χρόνια.

Οι κιτρινισμένες σελίδες του ημερολογίου της Λατιφέ όμως, καθώς και η αλληλογραφία που αντάλλασσε με το σύζυγό της, δεν έμελλε να βγουν από το χρηματοκιβώτιο του Ιδρύματος Τουρκικής Ιστορίας στην Άγκυρα. Ο επικεφαλής του ιδρύματος, Γιουσούφ Χαλάτζογλου, αρκέστηκε να ανακοινώσει ότι «οι συγγενείς, για προσωπικούς λόγους οι οποίοι δεν μπορούν να ανακοινωθούν, δεν επιθυμούν να δημοσιοποιηθούν τα αρχεία ή να δοθεί πρόσβαση σε οποιονδήποτε ιδιώτη».

Ένα πυκνό νέφος φημολογίας κάλυψε και πάλι τον ουρανό της Άγκυρας και της Κωνσταντινούπολης. Φήμες για τα ατελείωτα μεθύσια και τις νυχτερινές συγκεντρώσεις φίλων που εξόργιζαν τη Λατιφέ. Ιστορίες για τον τρόπο που εκείνη χτύπαγε με μανία το πάτωμα για να καλέσει τον Ατατούρκ στη συζυγική κλίνη. Κουτσομπολιά για την αίτηση διαζυγίου που κατέθεσε και τους υπουργούς της κυβέρνησης οι οποίοι τη συνόδευσαν στο τρένο που θα την απομάκρυνε από τον Τούρκο ηγέτη. Διηγήσεις για το πώς πέρασε το τέλος της ζωής της απομονωμένη από τον υπόλοιπο κόσμο, προκειμένου να μην αποκαλύψει τα μυστικά του Ατατούρκ. Μικρές, ασήμαντες λεπτομέρειες, που θεωρούνται ακόμα επτασφράγιστα μυστικά του τουρκικού κράτους. Μυστικά που, σύμφωνα με Τούρκους αξιωματούχους, γνωρίζει μόνο ένας Τούρκος ιστορικός, ο οποίος έχει ορκιστεί να τα πάρει μαζί του στον τάφο.

Ο πανταχού παρών και τα πάντα πληρών άγνωστος ηγέτης έχει, όπως είναι φυσικό, τη δική του ημέρα λατρείας. Κάθε χρόνο στις 10 Νοεμβρίου, στις εννέα και πέντε πρώτα λεπτά προ μεσημβρίας, η Τουρκία τιμά το θάνατό του. Το κάλεσμα των «πιστών» του κοσμικού κατεστημένου δεν γίνεται από φυσικά από μουεζίνη, αλλά από τις σειρήνες πολέμου. Θεωρητικά, οι πολίτες οφείλουν να σταθούν προσοχή. Να σταματήσουν το αυτοκίνητό τους. Να αφήσουν τον υπολογιστή. Να βγουν από το γραφείο. Στις εννέα και πέντε πρώτα λεπτά είναι σταματημένα τα ρολόγια και στο Ντολμάμπαχτσε, το παλάτι όπου άφησε την τελευταία του πνοή ο Ατατούρκ, νικημένος, σύμφωνα με την επίσημη εκδοχή, από την κίρρωση του ήπατος.

Καμιά θρησκεία σε αυτό τον πλανήτη δεν φαίνεται να κατάφερε να επιβάλει την εικόνα του θεού της, όπως επέβαλε ο κεμαλισμός την εικόνα του δημιουργού του. Οι διάδοχοί του φρόντισαν να αφιερώσουν στο πρόσωπό του όλα τα μνημεία που ο ίδιος αποκαθήλωνε, ελευθερώνοντας τη χώρα από την παρακαταθήκη των σουλτάνων και του Ισλάμ. Αν ζούσε και ήθελε να μεταμορφώσει και πάλι την Τουρκία, ίσως το πρώτο πράγμα που θα έκανε θα ήταν να γκρεμίσει το κολοσσιαίο μαυσωλείο που έχει χτιστεί προς τιμήν του στην Άγκυρα –όπως έκανε και με τα μαυσωλεία των προκατόχων του. Οι συνεχιστές και οι βιογράφοι του τον χαρακτήριζαν ημίθεο. Ο άνθρωπος που σπατάλησε τόσο χρόνο και προσπάθεια για να καθυποτάξει το Ισλάμ στις επιταγές του κράτους προκαλεί συναισθήματα θρησκευτικής λατρείας στους οπαδούς του.
Αξίζει να δούμε δύο περιστατικά θρησκευτικής λατρείας, τα οποία περιγράφει η ακαδημαϊκός Γιαέλ Ναβάρο-Γιασίν:

«… Αντιδρώντας στην απόφαση της κυβέρνησης να περιορίσει τη λειτουργία των ιεροδιδασκαλείων, οι ισλαμιστές διοργάνωσαν μεγάλη συγκέντρωση στην Άγκυρα. Ήθελαν έτσι να προασπίσουν το δικαίωμά τους να εκπαιδεύουν τα παιδιά τους όπως εκείνοι νομίζουν καλύτερα. Καθώς οι διαδηλωτές προχωρούσαν, εκφράζοντας την οργή τους για τις κοσμικές μεταρρυθμίσεις που επιχειρούσε να επιβάλει το κράτος, μια γυναίκα, η οποία καθόταν στην άκρη του δρόμου, σάστισε και τραβήχτηκε προς τα πίσω. Έβγαλε από την τσάντα της μια εικόνα του Ατατούρκ με κάδρο και την ύψωσε μπροστά στους διαδηλωτές. Στάθηκε λίγη ώρα εκεί, με τα χέρια ψηλά, κρατώντας την εικόνα, με το βλέμμα της εστιασμένο στο πλήθος. Η νεαρή γυναίκα, η Τσαντάλ Ζακάρι, ύψωσε το πορτραίτο του Ατατούρκ ως κίνηση διαμαρτυρίας και ως απόδειξη της πίστης της στον κοσμικό χαρακτήρα του κράτους και τη δυτική κοσμοθεωρία του Ατατούρκ… Ήταν σαν να πραγματοποιούσε μια ιεροτελεστία. Σαν να κρατούσε το σταυρό απέναντι στο διάολο».

Η δεύτερη ιστορία που περιγράφει η Ναβάρο θυμίζει ακόμα περισσότερο τα «θαύματα» που νομίζουν ότι βιώνουν οι πιστοί όλου του κόσμου:

«Στις 30 Οκτωβρίου 1994, η κοσμική εφημερίδα Hürriyet ανέφερε ότι η σκιά από ένα σύννεφο σχημάτισε το προφίλ του Ατατούρκ πάνω σε ένα βουνό στο χωριό Γκιουντεσλί. Στο άρθρο, το οποίο συνοδευόταν και από φωτογραφία της σκιάς, αναφερόταν ότι “το προφίλ του Ατατούρκ εμφανίζεται πολύ συχνά στα βουνά του χωριού Γκιουντεσλί”. Καθώς είχε μόλις περάσει η 29η Οκτωβρίου και οι εορτασμοί της Ημέρας της Τουρκικής Δημοκρατίας, η Hürriyet χαρακτήρισε το περιστατικό απόδειξη “της αόρατης ενότητας της Τουρκίας”».

Παραδόξως, οι περίφημες προσωπογραφίες του Ατατούρκ, είτε εμφανίζονται σε αφίσες είτε σε βουνά της ανατολικής Τουρκίας, αποτελούν ίσως το μοναδικό στοιχείο του κεμαλισμού που έμεινε αναλλοίωτο στο πέρασμα του χρόνου. Οι συνεχιστές του Τούρκου ηγέτη κατάφεραν να αλλάξουν τα πάντα εκτός από την πίστη στο πρόσωπό του. Κατάφεραν να χωρέσουν το εκσυγχρονιστικό πρότυπο του πατέρα των Τούρκων στις εκάστοτε προσδοκίες των κυρίαρχων ελίτ. Στο όνομα του κεμαλισμού ξεκίνησαν τον αντιιμπεριαλιστικό τους αγώνα, ενώ στο όνομα της ίδιας κοσμικής ιδεολογίας-θρησκείας εισήγαγαν τη χώρα στο ΝΑΤΟ κι επιχειρούν τώρα να την εντάξουν στην ΕΕ. Για το όραμα του Ατατούρκ ακολούθησαν τα σοβιετικού τύπου πενταετή προγράμματα οικονομικής ανάπτυξης και στο όνομά του ασπάστηκαν τις νεοφιλελεύθερες συνταγές της δεκαετίας του ’80. Για τον ίδιο άνθρωπο πολέμησαν τον ισλαμισμό και γι’ αυτόν τον αναστήλωσαν, όταν χρειάστηκαν ένα αντίβαρο στην άνοδο της αριστεράς και των Κούρδων αυτονομιστών. Η εικόνα του Ατατούρκ είχε τόση σχέση με τις μετέπειτα επιλογές των τουρκικών ελίτ όση σχέση είχε και η εικόνα του Λένιν με τη Σοβιετική Ένωση του Στάλιν. Όση σχέση είχε το Άγαλμα της Ελευθερίας με τις κυβερνήσεις των ΗΠΑ. Αναλλοίωτα σύμβολα μιας διαρκώς μεταβαλλόμενης πραγματικότητας.

 

Απόσπασμα από το βιβλίο Τουρκία Ανατολικά της Ε.Ε, του Άρη Χατζηστεφάνου
Μπορείτε να κατεβάσετε δωρεάν το βιβλίο εδώ

inffowar logo

Βοήθησε το INFO-WAR να συνεχίσει την ανεξάρτητη δημοσιογραφία

Για περισσότερες επιλογές πατήστε εδώ