ορνιθες

Εμπρός για τη Νεφελοκοκκυγία

Ογδόντα χρόνια από τότε που ο Κάρολος Κουν αποφάσισε να ανεβάσει για πρώτη φορά τους «Ορνιθες», η ιδανική πολιτεία των πουλιών του Αριστοφάνη εξακολουθεί να προβληματίζει αναλυτές και φιλοσόφους. Μπορεί ένα κυρίαρχο κράτος να αντισταθεί στους θεούς του Ολύμπου;

Ηταν και τότε καλοκαίρι όπως και τώρα. Πριν από 80 χρόνια ο Κάρολος Κουν αποφασίζει να ανεβάσει για πρώτη φορά τους «Ορνιθες» του Αριστοφάνη με τους μαθητές του στο Κολλέγιο Αθηνών. Είναι η πρώτη σπορά μιας θεατρικής παράστασης, η οποία όμως θα δώσει αληθινούς καρπούς το 1959. Ο Κουν, από το Θέατρο Τέχνης πλέον, ενώνει τις δυνάμεις του με τον Μάνο Χατζιδάκι, τον Τσαρούχη και τη Ραλλού Μάνου σε μια παράσταση που υπόσχεται τα πάντα και… δεν καταφέρνει τίποτα.

Την επομένη ο Ραδιοφωνικός Σταθμός Αθηνών μεταδίδει την παρακάτω είδηση: «Ανακοινούται από το υπουργείον Προεδρίας της Κυβερνήσεως ότι κατ’ εντολήν του κ. Κωνσταντίνου Τσάτσου ματαιούται η δευτέρα παράστασις των “Ορνίθων” του Αριστοφάνους, η οποία επρόκειτο να δοθεί σήμερον Κυριακή και ώραν 20.30. Το χθες εμφανισθέν έργον ατελέστατα προπαρασκευασμένον απετέλεσε παραμόρφωσιν του πνεύματος του κλασικού κειμένου, ωρισμέναι δε σκηναί αυτού παρουσιάσθησαν κατά τρόπον προσβάλλοντα το θρησκευτικόν αίσθημα του λαού».

Το καθεστώς των Αθηνών χρησιμοποιεί όλες τις δυνάμεις του για να ακυρώσει αυτό που οι εφημερίδες της εποχής χαρακτηρίζουν «κομμουνιστικοποίηση» του Αριστοφάνη. Παρά τις τεράστιες τεχνικές ατέλειες της παράστασης όμως, τις οποίες θα αναγνωρίσουν και οι δημιουργοί της, οι «Ορνιθες» του Κουν συνθλίβουν τον καθωσπρεπισμό ενός ολόκληρου καθεστώτος και λίγα χρόνια αργότερα γνωρίζουν την αποθέωση σε διεθνές επίπεδο.

Η αρχική «προδοσία» από τους κριτικούς ίσως να θύμιζε στον Κουν το συναίσθημα που κατακλύζει τον Χορό όταν πιστεύει ότι προδόθηκε από τους δύο πρωταγωνιστές της παράστασης, τον δαιμόνιο Πεισθέταιρο (έμπιστος φίλος) και τον καλό πλην αφελή Ευελπίδη (που φέρνει την ελπίδα). Αυτός που παρουσιαζόταν σαν «σύντροφος», τραγουδά ο Χορός, «με δόλο εδώ μας κάλεσε κοντά σε γένος άνομο που πάντα εχτρός μας στάθηκε».

Παρά τις δυσχέρειες και τις προδοσίες όμως, ο Κουν θα τα καταφέρει. Οπως άλλωστε και οι όρνιθες, που δημιουργούν το δικό τους κυρίαρχο κράτος – τη Νεφελοκοκκυγία. Εκτοτε δεκάδες ερευνητές φιλόσοφοι και ιστορικοί εμπλουτίζουν τα γραπτά τους με αναφορές στη Νεφελοκοκκυγία, την οποία συνήθως αντιμετωπίζουν σαν μια ιδανική αλλά μάλλον αφελή, ουτοπική κοινωνία.

O Σοπενχάουερ αναφέρεται σε αυτήν στο βιβλίο του «Περί της τετραπλής ρίζας του αποχρώντος λόγου» αλλά και στο «Ο κόσμος ως Βούληση και ως Παράσταση», ενώ αρκετές φορές την χρησιμοποιεί και ο Νίτσε.

Γιατί όμως πρέπει να θεωρούμε την ανεξάρτητη και κυρίαρχη Νεφελοκοκκυγία σαν μια αφελή ουτοπία; Το νέο κράτος, που περιέγραφε ο Αριστοφάνης, όχι μόνο επιβίωσε από την οργή των θεών αλλά με την επιτυχία του απείλησε να μετατραπεί σε παράδειγμα προς μίμηση.

Ο Δίας, προκειμένου να την καθυποτάξει, στέλνει τη δική του task force, αποτελούμενη μεταξύ άλλων από τον Ποσειδώνα και τον Ηρακλή, ενώ αρκετοί πεμπτοφαλαγγίτες καλοθελητές επιχειρούν να την ανατρέψουν από το εσωτερικό. Τηρουμένων των αναλογιών θα ήταν σαν να διακόπτεις τη ρευστότητα στο τραπεζικό σύστημα μιας χώρας και να περιμένεις υπομονετικά την κατάρρευσή της, ενώ οι άνθρωποί σου στο εσωτερικό ζητωκραυγάζουν για την προσπάθεια ταπείνωσης ενός ολόκληρου λαού.

Αρκετοί θα υποστηρίξουν βέβαια ότι η τελική νίκη ήρθε χάρη στις διαπραγματευτικές ικανότητες του Πεισθέταιρου και του Ευελπίδη που ανάγκασαν τους θεούς να προχωρήσουν σε σημαντικές παραχωρήσεις. Μην τους πιστεύετε. Τον τελικό λόγο είχαν από την πρώτη στιγμή οι ίδιοι οι «κάτοικοι» της Νεφελοκοκκυγίας που δεν δείλιασαν μπροστά στις απειλές.

Ακόμη και αν οι ηγέτες τους τους πρόδιδαν ολοκληρωτικά, όπως έχει συμβεί σε ουκ ολίγες περιπτώσεις στις ανατολικές ακτές της Μεσογείου, το μήνυμα είχε φτάσει στον Ολυμπο. Οι Θεοί, μη μπορώντας πλέον να δαμάσουν αυτόν τον λαό, έστειλαν στη Νεφελοκοκκυγία τη Βασίλεια, την αγαπημένη νεαρή θεά του Δία που συμβόλιζε την κυριαρχία (sovereign στην αγγλική μετάφραση του κειμένου).

Εχει άραγε αυτή η ανάγνωση του αρχαίου έργου οποιαδήποτε σχέση με τα μηνύματα που είχε στο μυαλό του ο ίδιος ο Αριστοφάνης; Πιθανότατα καμία. Οπως εξηγούσε όμως πριν από χρόνια και ο μεγάλος ερευνητής του αρχαίου ελληνικού θεάτρου, Douglas M. MacDowell, ίσως καμία άλλη παράσταση δεν δέχτηκε τόσες διαφορετικές ερμηνείες όσες οι «Ορνιθες» του Αριστοφάνη. Αφού το κάνουν λοιπόν όλοι, γιατί όχι και εμείς;

Info

► Δείτε

Επιδαύρια ’75

Ο Κάρολος Κουν προλογίζει την ιστορική παράσταση του Θεάτρου Τέχνης του 1975. Διαθέσιμο στο youtube από το αρχείο της κρατικής τηλεόρασης.

► Διαβάστε

Αττική κωμωδία (εκδόσεις Gutenberg)

Συλλογικός τόμος για την Αττική Κωμωδία. Αναζητήστε περισσότερα κείμενα της Gonda van Steen που συνδέει το έργο του Αριστοφάνη με την ιστορία της μετεμφυλιακής Ελλάδας.

Άρης Χατζηστεφάνου

Εφημερίδα των Συντακτών 18/07/2015

inffowar logo

Βοήθησε το INFO-WAR να συνεχίσει την ανεξάρτητη δημοσιογραφία

Για περισσότερες επιλογές πατήστε εδώ