Ο Χίτλερ ήταν «σχιζοφρενής», ο Μουσολίνι «ηλίθιος» και ο Γεώργιος Παπαδόπουλος ένας «άξεστος, παρανοϊκός συνταγματάρχης». Σε όλες σχεδόν τις χώρες του κόσμου και ιδίως στην Ελλάδα οι ηττημένοι δικτάτορες παρουσιάζονται σαν μια καρικατούρα – ένα ατύχημα της ιστορίας που έπεσε πάνω μας σαν απρόβλεπτο φυσικό φαινόμενο. Πίσω όμως από την εύλογη επιθυμία κάθε λαού να ταπεινώνει τους δήμιούς του κρυβονται και εκείνες οι δυνάμεις που έφεραν τους δικτάτορες στην εξουσία, τους ανέχτηκαν ή απλώς τους αντέγραψαν.
Κανένας φυσικά δεν χαρακτήριζε τον Μουσολίνι σχιζοφρενή όταν φλέρταρε μαζί του η κυβέρνηση του Ελευθερίου Βενιζέλου ή όταν ο Θ.Πάγκαλος, πιστός στην οικογενειακή παράδοση, εκλιπαρούσε σαν παιδάκι τον τότε διευθυντή της Siemens για να του εξασφαλίσει μια συνάντηση με τον Ντούτσε. Αντίστοιχα κανένας στις Ηνωμένες πολιτείες δεν θα αποκαλούσε τον Χίτλερ παρανοϊκό όταν η General Motors του προμήθευε οπλισμό και η IBM οργάνωνε τη μηχανογράφηση που θα χρησιμοποιούνταν αργότερα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης.
Όσο για τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, πόσο πιο παραγωγικό θα ήταν για τη σκέψη μας αν αντί για τις κιτς εκδηλώσεις στο καλλιμάρμαρο θυμόμαστε πιο συχνά το γεγονός ότι διέμενε στην έπαυλη που του είχε χαρίσει ο Ωνάσης και έστελνε την γυναίκα του για ψώνια με την οικογένεια Λάτση.
Η ικανότητα να γελοιοποιείς έναν δικτάτορα, χωρίς να τον απογυμνώνεις από τις πολιτικές και οικονομικές δυνάμεις που τον έφεραν στην εξουσία, είναι μια τέχνη που ελάχιστοι έχουν καταφέρει να τιθασεύσουν. Και ανάμεσα τους θα ξεχωρίζει για πάντα η ιδιοφυΐα του… Σαρλό.
Ο Τσάρλι Τσάπλιν ενώ είχε ξεκινήσει τα γυρίσματα της ταινίας του «ο Μεγάλος Δικτάτορας» είδε ξαφνικά τη χρηματοδότηση να στερεύει. Οι ίδιες, πιθανότατα, αμερικανικές τράπεζες που στο παρελθόν είχαν στηρίξει το εξοπλιστικό πρόγραμμα των ναζί, δεν μπορούσαν να ενισχύσουν μια παραγωγή που στρεφόταν εναντίον του ιταλικού φασισμού και του γερμανικού ναζισμού. Ο Τσάρλι Τσάπλιν αναγκάστηκε να δαπανήσει 1.5 εκατομμύριο δολάρια από την προσωπική του περιουσία για να ολοκληρώσει τα γυρίσματα μιας ταινίας, που σήμερα συγκαταλέγεται στα αριστουργήματα του παγκόσμιου κινηματογράφου.
Συγνώμη αλλά δεν θέλω να γίνω αυτοκράτορας – δεν είναι η δουλειά μου. Δεν θέλω να κυβερνήσω ή να κατακτήσω κανέναν.
Ο Μεγάλος Δικτάτορας
Το αμερικανικό κατεστημένο δεν χώνεψε ποτέ τη συγκεκριμένη ταινία. Πριν από τον πόλεμο ενοχλούσε κυρίως το γεγονός ότι στρεφόταν εναντίον ενός καθεστώτος που συνεργαζόταν ακόμη με τις ΗΠΑ ενώ μετά τον πόλεμο ενοχλούσε το γεγονός ότι ο Τσάπλιν δεν στηλίτευε έναν δικτάτορα αλλά ένα ολόκληρο οικονομικό σύστημα.
Μεταξύ άλλων η τελική ομιλία του Τσάρλι Τσάπλιν αντί να παρουσιάζει το έργο του Χίτλερ σαν ένα «εξωγήινο» φαινόμενο που χτύπησε απροσδόκητα τη Γη, το συνδέει άμεσα με τη λειτουργία του καπιταλιστικού συστήματος. «Σε αυτό τον κόσμο υπάρχει χώρος για όλους. Η Γη είναι πλούσια και μπορεί να μας συντηρήσει όλους» λέει από τα πρώτα λεπτά ο δικτάτορας-Τσάπλιν απορρίπτοντας τη κυρίαρχη τότε (και τώρα) θέση του Μάλθους ότι για τα δεινά της ανθρωπότητας δεν ευθύνεται η έλλειψη πόρων αλλά η άνιση διανομή τους. Είμαστε, συνεχίζει ο Τσάπλιν «θύματα ενός συστήματος που κάνει τον άνθρωπο να βασανίζει και να φυλακίζει τους συνανθρώπους του» – και προφανώς δεν αναφέρεται στις ναζιστικές θηριωδίες, το μέγεθος των οποίων δεν ήταν ακόμη γνωστό στις ΗΠΑ, αλλά στο οικονομικό σύστημα που βίωνε μια ακόμη μεγάλη ύφεση. «Εσείς, ο λαός έχετε τη δύναμη να κατασκευάζετε μηχανές και να παράγετε την ευτυχία» υποστηρίζει ο δικός μας δικτάτορας και αμέσως καλεί το ακροατήριο να πολεμήσει «για το δικαίωμα στην εργασία και την αξιοπρέπεια για τα γεράματα» και να ανατρέψει τα «κτήνη» που καταλαμβάνουν την εξουσία δίνοντας τέτοιες υποσχέσεις, τις οποίες στη συνέχεια αθετούν.
Προφανώς η Αμερική του 1940 που αρχικά δεν ήθελε να κοροϊδεύει τον Χίτλερ στη συνέχεια δεν ήταν διατεθειμένη να ακούει συμβουλές για το δικαίωμα στην εργασία και την κοινωνική ασφάλιση. Έχοντας εξαντλήσει όλα τα άλλα μέσα για τη διάσωση του οικονομικού συστήματος έβλεπε μόνο στον πόλεμο τη δυνατότητα επιστροφής σε ικανοποιητικούς ρυθμούς ανάπτυξης.
Και ο Τσάρλι Τσάπλιν θα πληρώσει ακριβά αυτή του την αυθάδεια να ξεσκεπάσει τα πραγματικά πρόσωπα πίσω από τις δικτατορίες του Μουσολίνι και του Χίτλερ. Με το τέλος του πολέμου, όταν η κυβέρνηση στρέφεται και πάλι στους πραγματικούς, εσωτερικούς της εχθρούς, ο Σαρλό στοχοποιείται από το FBI του Έντγκαρ Χούβερ και τελικά αναγκάζεται να εγκαταλείψει τις ΗΠΑ.
INFO
Διαβάστε
Αγγελος ή Δαίμονας;, εκδόσεις Λιβάνη
Η Ιζαμπέλα Παλάσκα, κόρη του διευθυντή της Siemens στα χρόνια της κατοχής, αποκαλύπτει το φλερτ του ελληνικού πολιτικού κατεστημένου με τον Μουσολίνι αλλά και τον Χίτλερ.
Δείτε
Ο Μεγάλος Δικτάτορας
Το αριστούργημα του Τσάρλι Τσάπλιν που λίγο έλειψε να μείνει στα χαρτιά λόγω της δυσκολίας του δημιουργού του να εξασφαλίσει χρηματοδότηση
Άρης Χατζηστεφάνου
Εφημερίδα των Συντακτών 16/11/2013
